Հայաստանի ծառայությունների արտահանման և ներմուծման ուսումնասիրության համար օգտագործվել է ՀՀ վճարային հաշվեկշռի եռամսյակային տվյալները: Տվյալների վերլուծությունը ցույց է տվել, որ 2020 թվականին ծառայությունների առևտրաշրջանառությունը զգալի անկում է ունեցել՝ հիմնականում պայմանավորված զբոսաշրջային ծառայությունների արտահանման և ներմուծման նվազմամբ։ 2021 և հատկապես 2022 թվականին առկա են ծառայությունների առևտրաշրջանառության վերականգնողական աճ, որը շարունակվել է մինչև 2023 թվականի չորրորդ եռամսյակը։ 2023 թվականի չորրորդ եռամսյակում արդեն գրեթե բոլոր ծառայությունների արտահանումը կրճատվել է։
Գծապատկեր 1.
Ծառայությունների և՛ ներմուծումը, և՛ արտահանումը 2023-ի 4-րդ եռամսյակից անկում են ապրել։
Ինչպես երևում է, Հայաստանի 2023 թվականի ծառայությունների արտահանման հիմնական ոլորտներն են եղել ճանապարհորդությունը և ՏՏ ծառայությունները՝ համապատասխանաբար 3 մլրդ և 1 մլրդ դոլարի, որոնք կազմել են 2023 թվականի ծառայությունների արտահանման համապատասխանաբար 53.5 և 19.1 տոկոսը։ Այս ծառայությունների 2022-23 թվականների աճը ապահովել է նաև մեր տնտեսական աճի զգալի հատվածը։ Ծառայությունների կրճատման տենդենցը, որը կարող է շարունակվել 2024 թվականին, մտահոգիչ է հատկապես ընթացիկ հաշվեկշռի և բյուջեի մասին oրենքով պլանավորված 7 տոկոս տնտեսական աճի ապահովման տեսանկյունից։
Երկուս ու կես տարի վերականգնողական և կտրուկ աճից հետո 2023-ի 4-րդ եռամսյակից գրեթե բոլոր ծառայությունների արտահանումը և ներմուծումը կրճատվել են։ 2023 թվականի չորրորդ եռամսյակի հարաբերակցությունը երրորդ եռամսյակին ցույց է տալիս, որ տուրիստական կամ ճանապարհորդական ծառայությունները կրճատվել են գրեթե 2 անգամ՝ 42.6 տոկոսով, չնայած որ տարեկան կտրվածքով տուրիստական ծառայությունների արտահանումը աճել է 23.3 տոկոսով՝ հասնելով 3 մլրդ դոլարի։ Այսինքն տուրիստները 2023-ին Հայաստանում գնել են 3 մլրդ դոլարի տուրիստական ծառայություններ։ 2023-ի աճը հիմնականում ձևավորվել էր առաջին 3 եռամսյակների շարունակական աճի հաշվին։ Նշենք նաև, որ 2022 թվականին ծառայությունների արտահանումը աճել է ավելի քան 3 անգամ՝ հիմնականում ի հաշվի հետհամաճարակային վերականգնման աճի և ռուսական տուրիստների և ռելոկատների մեծ քանակությամբ ավելացմամբ։
Աղյուսակ 1.
| Հայաստանի ծառայությունների արտահանման միտումը 2018-2023 | ||||||||
| միլիոն ԱՄՆ դոլար | ||||||||
| Ծառայության անվանումը | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2023 Q4* | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Ճանապարհորդություն |
մլն $ |
1 329.0 |
1 528.0 |
287.3 |
784.2 |
2 439.1 |
3 009.3 |
-42.6% |
|
ՏՏ, հեռահաղորդակցություն |
մլն $ |
235.8 |
261.7 |
328.5 |
382.4 |
711.4 |
1 074.0 |
-8.7% |
|
Տրանսպորտ |
մլն $ |
256.3 |
275.4 |
232.4 |
304.4 |
585.2 |
895.8 |
70.4% |
|
Շինարարություն |
մլն $ |
191.1 |
178.1 |
77.7 |
86.1 |
104.2 |
87.5 |
-19.2% |
|
Այլ գործնական ծառայություններ |
մլն $ |
45.9 |
43.2 |
42.4 |
36.2 |
56.0 |
65.6 |
-7.5% |
|
Այլ կողմերին պատկանող նյութական ռեսու… |
մլն $ |
35.5 |
27.2 |
36.8 |
41.0 |
111.0 |
200.2 |
-38.1% |
|
Պետական ապրանքներ և ծառայություններ |
մլն $ |
44.5 |
45.5 |
33.2 |
37.3 |
38.2 |
34.2 |
-7.5% |
|
Ապահովագրություն և կենսաթոշակային ծառ… |
մլն $ |
28.0 |
31.5 |
28.7 |
34.7 |
61.1 |
77.0 |
18.8% |
|
Ֆինանսական ծառայություններ |
մլն $ |
14.4 |
19.0 |
19.1 |
14.2 |
198.3 |
158.9 |
0.3% |
|
Անձնական, մշակութային և զվարճանքի ծառ… |
մլն $ |
19.0 |
19.3 |
10.3 |
11.1 |
11.4 |
11.7 |
-6.5% |
|
Տեխնիկական սպասարկման և վերանորոգման … |
մլն $ |
2.8 |
4.7 |
3.0 |
3.5 |
4.5 |
5.2 |
-2.5% |
| * 2023 Q4 — 2023 թվականի չորրորդ եռամսյակի հարաբերակցությունը երրորդ եռամսյակին | ||||||||
| Author: Aghasi Tavadyan | tvyal.com | tavadyan.com | Data Source: armstat.am | ||||||||
Ինչպես երևում է առաջին աղյուսակից 2023 թվականի չորրորդ եռամսյակում կրճատման միտում ունեն բոլոր ծառայությունների արտահանումը, բացառությամբ տրանսպորտային և կենսաթոշակային ծառայությունների։ Ֆինանսական ծառայությունները 2023 թվականի 4-րդ եռամսյակում չնչին աճ են ցուցաբերել՝ չնայած տարվա կտրվածքով ֆինանսական ծառայությունները կրճատվել են 19.8 տոկոսով։
Նշենք նաև, որ 2022 թվականին ապրանքների և ծառայությունների արտահանման 43 տոկոսը ծառայություններն են եղել, 2023-ին այդ ցուցանիշը իջել է մինչև 39.8 տոկոս։
Գծապատկեր 2.
Դիտարկենք նաև 2020 թվականի ծառայությունների արտահանման և ներմուծամն անկումը։
Կորոնավիրուսի համաճարակի բռնկումը մեծ ազդեցություն ունեցավ Հայաստանում ծառայությունների արտահանման և ներմուծման ցուցանիշների վրա։ 2020 թվականին ծառայությունների առևտրաշրջանառության զգալի անկում է գրանցվել, ընդ որում՝ ինչպես ներմուծման, այնպես էլ արտահանման ցուցանիշների։ 2020թ. ծառայությունների ներմուծումը նվազել էր 61,3%-ով՝ 2485 մլն ԱՄՆ դոլարից իջնելով 961 մլն ԱՄՆ դոլարի։ Ծառայությունների արտահանումը նվազել էր 55,9%-ով՝ 2402 մլն ԱՄՆ դոլարից հասնելով մինչև 1060 մլն ԱՄՆ դոլար։ Առևտրաշրջանառության էական նվազումը առաջին հերթին պայմանավորված է եղել զբոսաշրջային ծառայությունների արտահանման և ներմուծման կտրուկ կրճատմամբ։
Զբոսաշրջության ոլորտը, որը զգալիորեն նպաստում է ծառայությունների առևտրին, 2020 թվականին համավարակի պատճառով լուրջ հետընթաց ապրեց։ Գրանցվել է զբոսաշրջային ծառայությունների և՛ արտահանման, և՛ ներմուծման ծավալների զգալի անկում՝ արտահանումը 2020 թվականին նվազել է 82,0%-ով, իսկ ներմուծումը 84,5%-ով: Այս թվերը ընդգծում են ծառայությունների առևտրի ոլորտի մեծ կախվածությունը զբոսաշրջությունից: Ծառայությունների առևտրաշրջանառության անկման մեկ այլ ուշագրավ կողմը տրանսպորտային ծառայությունների ներմուծման կրճատումն էր: 2020 թվականին գրանցվեց 36.3% անկում:
Գծապատկեր 3.
Չնայած 2020 թվականին ծառայությունների առևտրաշրջանառության զգալի անկմանը, 2021 և 2022թ. առկա է ծառայությունների ներմուծման և հատկապես արտահանման զգալի վերականգնողական աճ։ Ինչպես երևում է առաջին աղյուսակից, Հայաստանում ծառայությունների արտահանումը 2022թ. աճել է գրեթե 3.5 անգամ:
2022 թվականին ծառայությունների արտահանումը կազմել է 4,2 մլրդ դոլար՝ զբոսաշրջային ծառայություններ՝ 58,4%, տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ՝ 17,0%, տրանսպորտային ծառայություններ՝ 13,4%, շինարարական ծառայություններ՝ 2,5%։ 2021 թվականին ծառայությունների արտահանումը կազմել է 1,7 մլրդ դոլար՝ զբոսաշրջային ծառայություններ՝ 45,2%, տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ՝ 22,0%, տրանսպորտային ծառայություններ՝ 17,5%, շինարարական ծառայություններ՝ 5,0%։
Ինչպես երևում է երրորդ գծապատկերից, Հայաստանը ավելի շատ ներմուծում է տրանսպորտային ծառայություններ, քան արտահանում: Տրանսպորտային ծառայությունների հաշվեկշիռը Հայաստանում պակասուրդային է: Այս ցուցանիշը կոռելացված է ապրանքների ներմուծման և արտահանման հետ:
