Ահազանգ ՆԱՍԱ-ից. ինչպես կազդեն Թրամփի առաջարկած կրճատումները միջազգային գիտության և Հայաստանի վրա

ՆԱՍԱ-ի ներսում՝ ահազանգ տիեզերագնացների անվտանգության համար

Վերջին ամիսներին ԱՄՆ-ի տիեզերական գործակալությունում՝ ՆԱՍԱ-ում, իրավիճակը լարված է։ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմի առաջարկած զգալի ֆինանսական կրճատումները բուռն արձագանք են առաջացրել. ավելի քան 280 ներկա և նախկին աշխատակիցներ, այդ թվում՝ տիեզերագնացներ, հանդես են եկել բաց նամակով՝ քննադատելով գործակալությունում իրականացվող փոփոխությունները և ֆինանսավորման պակասը։ Նրանց գնահատմամբ՝ այդ ամենը կարող է ոչ միայն խաթարել գիտական առաջընթացը, այլև վտանգել մարդկանց կյանքերը։

Նամակը՝ անվանված «Վոյաջերի հռչակագիր», հիշեցնում է 2003-ի «Կոլումբիա» աղետի ողբերգական փորձը և զգուշացնում, որ նմանատիպ վտանգներ կրկին դառնում են իրական, եթե չլինի համակարգային արձագանք։ Թրամփի կողմից առաջարկված կրճատումները նախատեսում են գրեթե կրկնակի կրճատում՝ ՆԱՍԱ-ի գիտական բյուջեում, ինչպես նաև աշխատատեղերի նվազեցում և դրամաշնորհային ծրագրերի դադարեցում։

Տիեզերական ֆինանսների ներհոսքից՝ դեպի գիտական համագործակցության դանդաղում

Թեև քննարկումն առաջին հայացքից վերաբերում է ՆԱՍԱ-ի ներքին քաղաքականությանը, այն ունի ակնհայտ միջազգային հետևանքներ։ ՆԱՍԱ-ն հանդիսանում է բազմաթիվ միջազգային տիեզերական և տեխնոլոգիական նախաձեռնությունների առանցքային գործընկեր։ Դրա գործունեության դանդաղեցումը կարող է ազդեցություն ունենալ համաշխարհային գիտական փոխգործակցության վրա՝ հատկապես այն ծրագրերում, որտեղ ներգրավված են տարբեր երկրների գիտական հաստատություններ, այդ թվում՝ Հայաստանի որոշ կրթական և տեխնոլոգիական կենտրոններ։

Հայաստանի հնարավորությունները կարող են սահմանափակվել

Թեև Հայաստանը չունի անմիջական մասնակցություն ՆԱՍԱ-ի հիմնական առաքելություններին, այնուամենայնիվ, համագործակցությունն իրականացվում է միջազգային ձևաչափերով՝

• գիտական տվյալների փոխանակման,
• տեխնոլոգիական նախագծերում մասնագիտական ներգրավման,
• կրթական ծրագրերի համաֆինանսավորման կամ դրամաշնորհային ձևաչափով։

ՆԱՍԱ-ի նման կարևոր դերակատարի դանդաղումը կարող է ուղղակիորեն սահմանափակել այդ հնարավորությունները՝ ստեղծելով նաև վստահության անկում ոլորտի նկատմամբ, ինչպես նաև ազդելով մասնավոր ներդրողների տրամադրվածության վրա։

ԱՄՆ-ի ընդհանուր բյուջետային քաղաքականությունը՝ ներազդող գործոն

ՆԱՍԱ-ի ֆինանսավորման կրճատումները մեկուսացված գործընթաց չեն։ Դրանք մաս են կազմում Դոնալդ Թրամփի վարչակազմի ավելի լայն քաղաքականության՝ ուղղված պետական ծախսերի վերանայմանը։ Այս մոտեցումը նախկինում ուղեկցվել է նաև օտարերկրյա օգնության, կրթական ծրագրերի և միջազգային համագործակցության ոլորտներում ֆինանսավորման նվազեցմամբ։ Եթե նման միտումները շարունակվեն, դա կարող է անդրադառնալ նաև Հայաստանի համար հասանելի ամերիկյան տեխնոլոգիական ու կրթական աջակցության ծրագրերի վրա։

Տիեզերական մրցակցության նոր փուլ և գլոբալ վերադասավորումներ

Եթե ՆԱՍԱ-ն ստիպված լինի կրճատել իր ներկայությունը տիեզերքում, ապա այդ բացը կփորձեն լրացնել այլ երկրներ՝ Չինաստանը, Հնդկաստանը, Ռուսաստանը։ Սա կարող է վերափոխել տիեզերական մրցակցության գլոբալ դաշտը։ Հայաստանը, գտնվելով զարգացման փուլում և տիեզերագիտության ոլորտում նոր նախաձեռնություններ սկսելով, հնարավոր է ստիպված լինի վերանայել իր ռազմավարական ուղղությունները՝ շեշտադրելով այլ երկրների հետ փոխգործակցությունը։

***
Արտաքուստ տեղայնացված հարց՝ գլոբալ հետևանքներով

Թրամփի առաջարկած կրճատումները ՆԱՍԱ-ում, թեև տեղայնացված որոշում են՝ ԱՄՆ կառավարության մակարդակում, ունեն հեռուն գնացող ազդեցություններ՝ միջազգային գիտության, տեխնոլոգիական առաջընթացի և բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտի վրա։ Հայաստանի համար, որն ապավինում է համաշխարհային համագործակցությանը գիտության ոլորտում, սա նշանակում է՝ հնարավորության պատուհանների նեղացում, միջազգային գործընկերային ծրագրերի վերանայման անհրաժեշտություն և տեխնոլոգիական զարգացումների նոր շեշտադրումներ։

Այս համատեքստում ՆԱՍԱ-ի աշխատակիցների ահազանգը չի սահմանափակվում միայն անվտանգության նկատառումներով. այն ընդգծում է գիտության համաշխարհային համակարգում կայուն ֆինանսավորման կարևորությունը՝ որպես գիտական անկախության և մարդկային կյանքի պաշտպանության անկյունաքար։

Նյութը պատրաստվել է Futurism-ի վերլուծության հիման վրա

*հոդվածը պատրաստելիս օգտագործվել է նաեւ ԱԲ