Վաշինգտոնը հանդես է եկել առանց նախադեպի առաջարկով․ 100 տարով վարձակալել այն ճանապարհը, որը կապում է Ադրբեջանի արևելյան հատվածները Նախիջևանի հետ՝ անցնելով Հայաստանի Սյունիքի մարզով։

Այս գաղափարը ներկայացրել է Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Թոմաս Բարաքը՝ առաջարկելով, որ այդ ճանապարհի կառավարումը փոխանցվի ամերիկյան ընկերության, որը կլինի «համաձայնագրի երաշխավորը»։ Ինչպիսին կարող է լինել այս սցենարի ազդեցությունը Հայաստանի վրա՝ տնտեսական, քաղաքական և բիզնես տեսանկյունից:

Քաղաքական տեսանկյուն. նեիտրալ երաշխավորի առաջարկ, թե սուվերենության սպառնալիք

ԱՄՆ-ի առաջարկը ունի երկակի բնույթ՝ կախված դիտակետից․

• Դրական կողմը՝ սա կարող է թույլ տալ Հայաստանին խուսափել ռուսական կամ ադրբեջանական վերահսկողությունից ճանապարհի վրա։ Ամերիկյան ընկերությունը որպես երրորդ կողմ՝ կարող է ապահովել չեզոք վերահսկողություն, ինչը նվազեցնում է տարածքային ամբողջականության սպառնալիքները:

• Բացասական կողմը՝ 100 տարվա վարձակալությունը կարող է ընկալվել որպես սուվերենության կորուստ կամ մասնակի զիջում․ ստեղծվում է նախադեպ, երբ օտար երկիր՝ թեկուզ և արևմտյան գործընկեր, փաստացի վերահսկում է մեր տարածքով անցնող ճանապարհ։

Քաղաքական հետևանքները կախված կլինեն նրանից, թե ինչպես կձևակերպվի համաձայնագրի իրավական հենքը և ինչ երաշխիքներ կստանա Հայաստանը։

Տնտեսական և բիզնես հետևանքներ. ենթակառուցվածք, հարկեր և հնարավոր շահույթ

Եթե այս ճանապարհը կառուցվի կամ վերակառուցվի ամերիկյան ներդրումներով, ապա կարող են լինել մի շարք տնտեսական և բիզնես օգուտներ․

• Տեղական շինարարական և սպասարկման ընկերությունների ներգրավում․ ենթակառուցվածքների զարգացման արդյունքում կարող են ստեղծվել նոր աշխատատեղեր:

• Տրանսպորտային հոսքերի ավելացում և մաքսային եկամուտներ․ եթե Հայաստանը ստանա ճանապարհի ծառայություններից որոշակի տոկոս՝ որպես վարձակալության վճար կամ մաքսային հոսքեր, դա կարող է դառնալ կայուն եկամտի աղբյուր։

• Բիզնես կապերի զարգացում Նախիջևանի և Իրանի հետ․ այս ճանապարհը կարող է դառնալ տարածաշրջանային առևտրի նոր հանգույց։

Բայց՝

• Եթե ճանապարհը ամբողջությամբ կառավարվի օտար կազմակերպության կողմից՝ առանց տեղական իրավասության մասնակցության, ապա Հայաստանին կարող է շրջանցել թե՛ ֆինանսական շահույթը, և թե՛ վերահսկողությունը բիզնես գործունեության նկատմամբ։

• Կախված է նաև, թե արդյոք հայկական բեռնափոխադրողներն ու ընկերությունները կունենան հավասար հնարավորություններ օգտվելու այդ երթուղուց։

Անվտանգություն և տարածաշրջանային բալանս

ԱՄՆ-ի ներկայությունը Սյունիքում կարող է գործել որպես զսպող գործոն Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի ապագա ճնշումների նկատմամբ, սակայն սա կարող է սրել հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, որը տարածաշրջանում իր գերիշխան շահերն ունի։ Հայկական իշխանությունները պետք է լավ գնահատեն՝ արդյոք այս առաջարկը կուժեղացնի, թե կթուլացնի Հայաստանի ռազմավարական դիրքերը։

Ի՞նչ պետք է պահանջի Հայաստանը

1. Հստակ իրավական ձևակերպում, որը կերաշխավորի, որ ճանապարհը մնում է Հայաստանի իրավազորության տակ՝ անկախ վարձակալությունից։

2. Տնտեսական փոխհատուցման մեխանիզմներ՝ կոնկրետ ձևով։ Օրինակ՝ տարեկան վարձավճար, կամ տոկոս մաքսային հոսքերից։

3. Տեղական բիզնեսների առաջնահերթ ներգրավում ճանապարհի շահագործման և սպասարկման մեջ։

4. Անվտանգության երաշխիքներ, ներառյալ՝ ռազմական չեզոքություն և վերահսկողության համատեղություն։

***

ԱՄՆ-ի առաջարկը կարող է բացել հնարավորություններ՝ նվազեցնել ռուս-ադրբեջանական ճնշումը Սյունիքի վրա և ստանալ տնտեսական օգուտներ։ Սակայն առանց մանրամասն պայմանագրային կարգավորման և միջազգային իրավական հենքի՝ այն կարող է ստեղծել վտանգավոր նախադեպ, որը սպառնում է Հայաստանի սուվերենությանը և ռազմավարական շահերին։

  *հոդվածը պատրաստելիս օգտագործվել է նաեւ ԱԲ   Բաժանորդագրվեք մեր Տելեգրամյան ալիքին՝ բիզնես ոլորտի ամենաթարմ և կարևոր նորություններին առաջինը ծանոթանալու համար: