Հայաստանի բանկային համակարգի վերջին տարիների վերելքը ստվերում թողած չէ նաև վարկային շուկայի ակտիվ զարգացումը։ Կենտրոնական բանկի տվյալների համաձայն, վարկային պորտֆելի ընդլայնումը տեղի է ունեցել ինչպես տնային տնտեսությունների, այնպես էլ բիզնեսի վարկավորման հաշվին՝ առանց պարտքային բեռի կտրուկ աճի։ Սակայն որոշ ոլորտներում, մասնավորապես հիփոթեքային վարկավորման հատվածում, շարունակում են պահպանվել գերտաքացման միտումները։
Վարկառուների թիվն ու վարկային բեռը
2024 թվականի վերջին վարկառուների ընդհանուր թիվը հասել է 878,667-ի, իսկ 2025 թվականի հունվարի դրությամբ՝ 883,538-ի։ Այս տվյալները վկայում են բնակչության շուրջ 30%-ի վարկային ներգրավվածության մասին։ Տարածված կարծիքի հակառակ, Հայաստանում վարկառուների շրջանում կանայք գերակշռում են՝ 449,218 կին վարկառուի համեմատ 434,320 տղամարդ։
Հիփոթեքային վարկավորումը 2024-ի ընթացքում զգալիորեն աճել է՝ վերջին եռամսյակում ավելանալով 3000 վարկով։ Ներկայումս ավելի քան 77,760 անձ ունի հիփոթեքային վարկ, ինչը խոսում է բնակարանային վարկավորման ակտիվացման մասին։
Փոքր և միջին բիզնեսի վարկառուները կազմում են վարկային շուկայի 25%-ը, իսկ կորպորատիվ վարկերը՝ 13%։ Չնայած ՓՄՁ-ները ակտիվորեն օգտվում են վարկային ռեսուրսներից, ձեռնարկատիրական վարկավորման մասնաբաժինը դեռևս սահմանափակ է։
Վարկային տոկոսադրույքների դինամիկան
Վերջին հինգ տարիներին վարկային տոկոսադրույքները աստիճանաբար նվազել են՝ տարեկան միջինը 0.5-0.8%-ով։ 2023-2024 թվականների դրությամբ տարբեր վարկատեսակների տոկոսադրույքները հետևյալն են՝
- Սպառողական վարկեր – 12.5%
- Հիփոթեքային վարկեր – 9.2%
- ՓՄՁ վարկեր – 10.8%
- Կորպորատիվ վարկեր – 7.5%
Այս միտումը պայմանավորված է բանկերի միջև աճող մրցակցությամբ և ԿԲ-ի դրամավարկային քաղաքականությամբ, որն ուղղված է տնտեսական ակտիվության խթանմանը։
Խնդրահարույց վարկերի աճն ու կարգավորումները
Վարկային շուկայի բացասական միտումներից է դասակարգված (անհուսալի) վարկերի աճը։ 2019-ին դրանց տեսակարար կշիռը 7.5% էր, իսկ 2022-ին այն հասել է 10.2%-ի։
ԿԲ տվյալներով՝ 2024-ի հոկտեմբերի դրությամբ անհուսալի վարկ ունեցող անձանց թիվը 341 հազար է, իսկ նրանց վարկային բեռը հասել է 642 մլրդ դրամի։ Համեմատության համար՝ 2023-ի ապրիլին այն 525 մլրդ դրամ էր, այսինքն՝ մեկուկես տարում աճել է ավելի քան 100 մլրդ դրամով։
Կառավարությունը ծրագրում է 2025-ի փետրվարից գործարկել նոր միջոցառում՝ աջակցելու այն անձանց, ովքեր ունեն 3 տարուց ավելի անհուսալի վարկեր՝ 1 մլն դրամի սահմաններում։ Այս քայլը միտված է ֆորմալ զբաղվածության խթանմանը, քանի որ այդ վարկերը կվճարվեն եկամտային հարկի հաշվին։
Վարկային պորտֆելի կառուցվածքն ու ոլորտային առանձնահատկությունները
Հայաստանի վարկային պորտֆելում հիմնական տեղ են զբաղեցնում սպառողական վարկերը՝ 40% մասնաբաժնով։ Հիփոթեքային վարկերը կազմում են 22%, իսկ բիզնես վարկերը՝ 28%։
Տարածաշրջանային առումով վարկային շուկան կենտրոնացած է հիմնականում Երևանում․ վարկառուների մոտ 70%-ը մայրաքաղաքում է։ Մարզերում վարկերը հիմնականում տրամադրվում են գյուղատնտեսության և փոքր բիզնեսի համար, սակայն ծավալները զգալիորեն զիջում են Երևանի ցուցանիշներին։
Վարկային շուկայի ընդհանուր հեռանկարները
Վերջին հինգ տարիներին վարկային պորտֆելի տարեկան աճը կազմել է 10-12%, ինչը վկայում է ֆինանսական ներգրավվածության աստիճանական բարձրացման մասին։ Սակայն վարկավորման արագ աճի հետ մեկտեղ մեծանում է գերվարկավորման ռիսկը, հատկապես սպառողական և ՓՄՁ վարկերի դեպքում։
Տնտեսական աճը շարունակում է խթանել վարկային համակարգի կայուն զարգացումը, սակայն անհուսալի վարկերի կուտակումը, հիփոթեքային վարկավորման գերտաքացումը և մարզային անհամաչափությունները մնում են շուկայի հիմնական մարտահրավերներից։
