Վերջին տարիներին Հայաստանից երիտասարդների արտագաղթի միտումները նորից դարձել են հանրային ուշադրության կենտրոնում։ Թեև շատերն այդ երևույթը կապում են գործազրկության կամ տնտեսական խնդիրների հետ, տվյալների խորքային վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ կան նաև պակաս տեսանելի, սակայն էական դեր ունեցող գործոններ։
Պաշտոնական տվյալներ՝ համառոտ ակնարկ
Ըստ ՄԱԿ-ի Միգրացիոն տվյալների հարթակի՝ Հայաստանի բնակչության մոտ 11-13 տոկոսը ներկայումս ապրում է արտերկրում։ 20-35 տարեկանների շրջանում արտագաղթի մակարդակը համեմատաբար բարձր է։ 2022-2023 թվականներին երիտասարդների արտագաղթը հիմնականում ուղղված է եղել ԵՄ երկրներ, Կանադա, և ռուսալեզու տարածաշրջան։
Բայց ինչու են հատկապես երիտասարդները ընտրում մեկնել՝ երբեմն նույնիսկ կրթությամբ, փորձառությամբ ու հմտություններով զինված լինելով։
Տնտեսությունը միայն մի մասն է
Այո, տնտեսական կայունությունն ու աշխատատեղերի հարցը շարունակում են կարևոր գործոն մնալ։ Սակայն ԱՎԾ և միջազգային զեկույցների համադրությունը ցույց է տալիս, որ բարձր կրթություն ունեցող երիտասարդների զգալի մասն արտագաղթում է ոչ թե գործազուրկ լինելու պատճառով, այլ այն պատճառով, որ համապատասխան որակի աշխատանք կամ զարգանալու հնարավորություն չի տեսնում տեղում։
Օրինակ՝ ՏՏ ոլորտում մի շարք մասնագետներ նշում են, որ միջազգային շուկայի հնարավորությունները և ազատ աշխատանքային մշակույթը իրենց գրավում են ավելին, քան տեղական աշխատաշուկան։
Կառավարման և վստահության ճգնաժամ
Երիտասարդների շրջանում բարձր է նաև պետական համակարգի նկատմամբ անվստահությունը։ Pew Research Center-ի հարցումների համաձայն՝ վստահության ցածր մակարդակը պետական հաստատությունների, դատական համակարգի ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների նկատմամբ հաճախ նշվում է որպես բացասական ազդակ։
Երբ երիտասարդը չի հավատում, որ իր ձայնը կարող է փոփոխություն բերել կամ որ համակարգը արդար է, նա հակված է նոր միջավայր փնտրել, որտեղ առավել արդար խաղի կանոններ կան։
Բարձր ակնկալիքներ, ցածր դիմացկունություն
Սոցիոլոգիական հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ նոր սերունդը (հատկապես 1995-ից հետո ծնվածները) մեծացել է համեմատաբար ավելի ազատ, գլոբալիզացված միջավայրում։ Նրանք հետևում են միջազգային տրենդներին, համեմատում են կյանքի որակը տարբեր երկրներում և ունեն ավելի բարձր ակնկալիքներ։ Բայց միևնույն ժամանակ՝ շատ հաճախ այս ակնկալիքները բախվում են տեղական իրականության հետ, ինչը առաջացնում է հիասթափություն։
Երիտասարդները խոսում են ոչ միայն աշխատավարձի, այլ կյանքի որակի, սոցիալական միջավայրի, քաղաքացիական ազատությունների և զարգացման հեռանկարի մասին։
Կրթական համակարգի և գիտության անհամապատասխանությունները
Համալսարանական կրթությունը Հայաստանում հաճախ չի համընկնում աշխատաշուկայի պահանջների հետ։ Ուսանողների զգալի մասը բուհն ավարտելուց հետո կամ աշխատանքի չի տեղավորվում մասնագիտությամբ, կամ վերապատրաստվում է լրիվ այլ ուղղությամբ։
Բացի այդ, գիտության ֆինանսավորման ցածր մակարդակը, գիտաշխատողի չհաստատված դերակատարությունը և ակադեմիական շարժունության սահմանափակումները նույնպես խթանում են կրթված երիտասարդների արտահոսքը։
Մշակութային և սոցիալական միջավայր
Երիտասարդները հաճախ շեշտադրում են, որ սոցիալական և մշակութային միջավայրն այնքան էլ «բաց» չէ։ Օրինակ՝ կարծիքի ազատություն, ինքնարտահայտման հնարավորություններ, գենդերային հավասարություն, հոգեբանական աջակցություն, և այլն՝ շատերի ընկալմամբ դեռևս սաղմնային փուլում են։ Այդ պատճառով երիտասարդներից շատերը հակված են մեկնելու ավելի հանդուրժողական հասարակություններ։
***
Երիտասարդների արտագաղթը միայն տնտեսական խնդրի հետևանք չէ։ Այն համադրվում է կառավարման արդյունավետության, կրթական համակարգի որակի, սոցիալական և մշակութային միջավայրի, հոգեբանական անվտանգության, և ապագայի տեսլականի հետ կապված հարցերի հետ։
