500 միլիոն դոլարի ԱԲ նախագիծ Հայաստանում. ինչ ռիսկեր է թաքցնում այս գործարքը

Հայաստանի «Սթարգեյթ». 500 միլիոն դոլարի ԱԲ գործարանը, հնարավորություններ, մարտահրավերներ և ոճի հարցեր

Հայաստանը 2025 թվականի հունիսին հայտարարեց տեխնոլոգիական նոր դարաշրջանի մասին. 500 միլիոն դոլար արժողությամբ արհեստական բանականության (ԱԲ) գործարանի կառուցումը, որը կդառնա տարածաշրջանի խոշորագույն տեխնոլոգիական նախագիծը։ Նախագիծը իրականացվում է Firebird, NVIDIA և Team Group ընկերությունների ու Հայաստանի կառավարության համագործակցությամբ և նախատեսում է 2026 թվականին գործարկել հազարավոր NVIDIA Blackwell GPU-ներով հագեցած, ավելի քան 100 մեգավատտ հզորությամբ սուպերհամակարգիչ։ Այս գործարանը կդառնա հարթակ նորարարությունների, կրթության, գիտության և ձեռներեցության համար, կխթանի տեղական ու միջազգային ստարտափների զարգացումը և կապահովի գիտության ու տեխնոլոգիայի կապը։

Ինչու՞  է սա խոշոր քայլ Հայաստանի համար

  • Տեխնոլոգիական առաջնայինություն Հայաստանը կարող է դառնալ Հարավային Կովկասում ԱԲ նորարարությունների կենտրոն՝ ամրապնդելով իր դիրքը որպես տարածաշրջանային տեխնոհաբ։
  • Տնտեսական և աշխատաշուկայի խթան Նախագիծը կստեղծի բարձր տեխնոլոգիական աշխատատեղեր, կհրավիրի միջազգային ներդրողներին և կնպաստի տեղական էկոհամակարգի զարգացմանը։
  • Մասնագիտական ուսուցում և նորարարություն Հզոր ԱԲ կենտրոնը կդառնա գիտական հետազոտությունների, կրթության և ստարտափների հարթակ՝ զարգացնելով տեղական տաղանդը։
  • Գլոբալ համագործակցություն NVIDIA-ի և այլ գլոբալ ընկերությունների հետ համագործակցությունը կբարձրացնի Հայաստանի տեխնոլոգիական հեղինակությունը և կբացի նոր շուկաներ։

Մարտահրավերներ և ռիսկեր

  • Տեխնոլոգիական ենթակառուցվածքների պակաս Հայաստանում ավելի քան 75% ձեռնարկություններ չունեն բարձր արագության ինտերնետ, ինչը կարող է խոչընդոտել ԱԲ լուծումների արդյունավետ օգտագործմանը։
  • Մասնագետների պակաս և ուղեղային արտահոսք Տեխնոլոգիական ոլորտում մասնագետների պակասն ու ուղեղային արտահոսքը մեծ ռիսկ են՝ հատկապես փոքր երկրների համար։
  • Տնտեսական ռիսկեր և կախվածություն Տեխնոլոգիական ոլորտում մեծ ներդրումները կարող են հանգեցնել այլ ճյուղերի սակավաջան զարգացմանը և մեծացնել կախվածությունը արտաքին տեխնոլոգիաներից ու ներդրողներից։
  • Աշխատաշուկայի խնդիրներ և ավտոմատացում ԱԲ-ն կարող է հանգեցնել ավանդական աշխատատեղերի կորստի՝ խորացնելով սոցիալական անհավասարությունը։
  • Ալգորիթմական կողմնակալություն և էթիկա ԱԲ մոդելները կարող են ուժեղացնել կողմնակալությունները՝ հանգեցնելով անարդար որոշումների։
  • Գաղտնիության խախտում և անվտանգություն ԱԲ-ի մասշտաբային օգտագործումը մեծացնում է գաղտնիության խախտման և տվյալների չարաշահման ռիսկը։
  • Մարդկային հմտությունների թուլացում ԱԲ-ի չափից ավելի օգտագործումը կարող է հանգեցնել մարդկային հմտությունների, կրիտիկական մտածողության և ստեղծագործականության թուլացմանը։
  • Էթիկական և կարգավորող ռիսկեր ԱԲ-ի կիրառումը առաջացնում է բազմաթիվ էթիկական խնդիրներ՝ սկսած ալգորիթմների անթափանցիկությունից մինչև վնասակար բովանդակության ստեղծումը։

Ծրագրերի իրականացման «հայկական ոճը»

Հայաստանում խոշոր նախագծերի իրականացումը հաճախ բախվում է հատուկ մարտահրավերների՝ կապված պետական կառավարման ավանդույթների, մշակույթի և կառուցվածքային խնդիրների հետ։ Այս ոճը բնութագրվում է հետևյալ առանձնահատկություններով.
  • Սահմանափակ կարողություններ և դիմադրություն փոփոխություններին Քաղաքացիական ծառայողների մեծ մասը չունի բավարար հմտություններ՝ բարդ նորարարական ծրագրերն արդյունավետ իրականացնելու համար։ Բացի այդ, գոյություն ունի դիմադրություն փոփոխությունների նկատմամբ՝ պայմանավորված պահպանողական մշակույթով։
  • Մոռացված ղեկավարություն և կառավարում Շատ ծրագրերում բացակայում է հստակ ղեկավարություն և վերահսկողություն՝ պայմանավորված այն հանգամանքով, որ հաճախ չկա հստակ պատասխանատու մարմին կամ կառույց։
  • Քաղաքականությունների անհամաձայնեցվածություն Գոյություն ունի պետական և հատուկ ճյուղային ռազմավարությունների միջև համակարգված կապի պակաս, ինչը հանգեցնում է ծրագրերի անարդյունավետ իրականացմանը։
  • Տվյալների վրա հիմնված վերլուծության պակաս Նախարարություններում և պետական հաստատություններում տվյալների վերլուծության մակարդակը ցածր է, ինչը խոչընդոտում է վիճակագրորեն հիմնավորված որոշումների կայացմանը։
  • Կրթության և մասնագիտական վերապատրաստման անբավարարություն Ծրագրերը հաճախ անհամապատասխան են պետական ծառայողների կարիքներին, իսկ վերապատրաստումը՝ անբավարար։

ԱԲ-ն՝ ոչ միշտ դրական ազդեցություն

Արհեստական բանականությունը, ինչպես ցանկացած հզոր տեխնոլոգիա, ունի և՛ դրական, և՛ բացասական կողմեր.
  • Աշխատատեղերի կորուստ և անհավասարություն ԱԲ-ն կարող է հանգեցնել ավանդական աշխատատեղերի կորստի՝ մասնավորապես այն ոլորտներում, որտեղ գերակշռում են կրկնվող և ռուտինային գործընթացները։
  • Ալգորիթմական կողմնակալություն ԱԲ համակարգերը կարող են ժառանգել կամ ուժորացնել տվյալների մեջ եղած կողմնակալությունները՝ հանգեցնելով անարդար որոշումների։
  • Գաղտնիության խախտում և անվտանգություն ԱԲ-ն պահանջում է հսկայական քանակությամբ տվյալներ, ինչը մեծացնում է գաղտնիության խախտման և տվյալների չարաշահման ռիսկը։
  • Մարդկային հմտությունների թուլացում ԱԲ-ի չափից ավելի օգտագործումը կարող է հանգեցնել մարդկային հմտությունների, կրիտիկական մտածողության և ստեղծագործականության թուլացմանը։
  • Էթիկական և կարգավորող ռիսկեր ԱԲ-ի կիրառումը առաջացնում է բազմաթիվ էթիկական խնդիրներ՝ սկսած ալգորիթմների անթափանցիկությունից մինչև վնասակար բովանդակության ստեղծումը։

Համեմատություն՝ այլ երկրների հետ

Հայաստանի նախագիծը դեռևս անհամեմատ փոքր է ԱՄՆ-ի կամ Չինաստանի հետ համեմատած, սակայն կարելի է համեմատել այնպիսի երկրների հետ, ինչպիսիք են Իսրայելը, Լյուքսեմբուրգը կամ Ֆինլանդիան, որոնք ևս հիմնում են տարածաշրջանային ԱԲ կենտրոններ։ Օրինակ՝ Եվրոպայում վերջին տարիներին սկսվել է «AI Factories» նախագծերի հզոր ալիք, որտեղ յոթ երկիր կառուցում են ԱԲ-ի համար օպտիմիզացված սուպերհամակարգիչներ և հիմնում նորարարական հարթակներ։

Ինչ են ասում մասնակիցները

  • Նիկոլ Փաշինյան, Հայաստանի վարչապետ. «Firebird Cloud AI-ն Հայաստանի համար ամենամեծ ու ամենակարևոր տեխնոլոգիական ներդրումն է՝ “Հայաստանի Սթարգեյթը”: Այս նախագիծը կարևոր քայլ է մեր տեխնոլոգիական ոլորտն ու գլոբալ համագործակցությունները ամրապնդելու համար»։
  • Ջենսեն Հուանգ, NVIDIA-ի հիմնադիր և գլխավոր տնօրեն. «ԱԲ գործարանները 21-րդ դարի ենթակառուցվածք են։ Մեր համագործակցությունը Հայաստանի հետ կօգնի զարգացնելու արհեստական բանականության հիմնարար կարողությունները և ողջ տարածաշրջանում նոր հնարավորություններ կստեղծի»։
  • Ռազմիկ Հովակիմյան, Firebird-ի համահիմնադիր և գլխավոր տնօրեն. «Մենք կներդրումներ կկատարենք նորարարական մոդելների, ռոբոտաշինության և գիտության մեջ՝ համագործակցելով աշխարհի առաջատար համալսարանների հետ։ Սա նաև կնպաստի Հայաստանում նորարարության ոլորտում գործունեություն ծավալող սերնդի ձևավորմանը»։

***

Այսպիսով, Հայաստանը գտնվում է տեխնոլոգիական աճի կրիտիկական կետում։ 500 միլիոն դոլարի ԱԲ գործարանի նախագիծը կարող է դարձնել երկիրը տարածաշրջանային տեխնոլոգիական հանգույց, ինչպես դա արդեն տեղի է ունենում Եվրոպայի և Ասիայի մի շարք երկրներում։ Սակայն հաջողությունը կախված կլինի ոչ միայն տեխնոլոգիական ներդրումներից, այլև տեղական էկոհամակարգի զարգացման, կրթության, կառավարման և էթիկայի հարցերից։ Հայաստանը պետք է գործի որպես բաց և ճկուն համակարգ, որը կարողանա ճիշտ ժամանակին ճանաչել և վերացնել վերը նշված ռիսկերը՝ օգտագործելով ԱԲ-ի հնարավորությունները՝ հասարակության և տնտեսության օգտին։   *հոդվածը պատրաստելիս օգտագործվել է նաեւ ԱԲ   Բաժանորդագրվեք մեր Տելեգրամյան ալիքին՝ բիզնես ոլորտի ամենաթարմ և կարևոր նորություններին առաջինը ծանոթանալու համար: