OpenAI-ը 30 միլիարդ դոլար արժողությամբ տվյալների կենտրոնի գործարք է կնքել Oracle-ի հետ
Ինչպես սքրոլել կարճ հոլովակները առանց ուղեղդ վնասելու. 5 գիտականորեն հիմնավորված խորհուրդ. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Ռուսական գազի խողովակաշարով արտահանումը Եվրոպա նվազել է մինչև 1970-ականների մակարդակին
Amazon-ի հիմնադիր Ջեֆ Բեզոսը վաճառել է ընկերության 737 միլիոն դոլարի բաժնետոմսերը
ՀՀ հեռահաղորդակցության շուկայի ծավալը 2025-ին կկազմի 159,9 մլրդ դրամ
Հունիսին Հայաստանից կոնյակով բեռնված 122 մեքենա է մուտք գործել Ռուսաստան․ Էկոնոմիկայի նախարարություն
Louis Vuitton-ը Շանհայում բացել է «The Louis» կրուիզային նավի ոճով խանութ
Հուլիսի 1-ի դրությամբ Հայաստանից ավելի քան 1300 բեռնատար ծիրան է արտահանվել․ Էկոնոմիկայի նախարարություն
Google-ը պարտավորվել է 314 մլն դոլար վճարել Android-ի օգտատերերի տվյալների գաղտնի հավաքագրման համար
Մեկ օրում բացահայտվել է 98 հանցագործություն. գրանցվել է 14 ավտովթար. զոհվել է 4, վիրավորվել՝ 19 մարդ
Թրամփի ընտանիքի կրիպտոնախագիծը ներգրավել է $220 միլիոն բիթքոյնի մայնինգի համար
«Կորովկա» ռուսական պաղպաղակի Հայաստան ներմուծումը ժամանակավորապես արգելվել է
Վրաստանից արտաքսվել են Հայաստանի, Ադրբեջանի և ևս 10 երկրների քաղաքացիներ
Առանց վարորդական իրավունք մեքենա վարելու համար տուգանքը նախատեսվում է կրկնակի մեծացնել՝ սահմանելով 50,000 դրամ
Alibaba-ն 7 միլիարդ դոլար կծախսի նոր օգտատերեր ներգրավելու համար
Սանկտ Պետերբուրգում ձերբակալվել է Ադրբեջանի քաղաքացի՝ 46 միլիոն ռուբլուց ավելի խարդախության համար
5 մարքեթինգային դաս մեդիայի, մենեջմենթի և նորաձևության լեգենդից․ մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Արտերկրից կատարված դրամական փոխանցումների զուտ ներհոսքը 5 ամսում ավելացել է 13,9%–ով
Bentley-ն 106 տարվա ընթացքում հինգերորդ անգամ փոխել է իր տարբերանշանը
ՀէՑ-ից բացի հայկական որ ընկերությունները կարող են ազգայնացվել․ վերլուծությունը հասանելի է ABNews.am կայքում

ՀէՑ-ից բացի հայկական որ ընկերությունները կարող են ազգայնացվել

Հլս 2, 2025 14:40
34

Հայաստանի Ազգային ժողովի կողմից ՀԷՑ-ի (Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր) ազգայնացման մասին օրենքի նախագծի առաջին ընթերցմամբ ընդունումը օրակարգ բերեց հարցը՝ որ ընկերությունները Հայաստանում կարող են ազգայնացվել և որքանով է այդ քայլը նպատակահարմար՝ քաղաքական ենթատեքստից զատ։

Որ ոլորտների ընկերություններն են ազգայնացման ենթակա Հայաստանում

Հայաստանի օրենսդրությամբ ազգայնացման (պետականացման) հնարավորությունն առավելապես վերաբերում է այն ոլորտներին ու ընկերություններին, որոնք ունեն հանրապետական կամ ռազմավարական նշանակություն։ «ՀՀ-ում սեփականության մասին» օրենքի համաձայն, հանրապետական սեփականություն կարող են համարվել՝

  • հանրապետական նշանակության մայր խողովակաշարերը

  • էներգետիկ համակարգերը

  • կապի և ինֆորմացիայի համակարգերը

  • տրանսպորտը

  • հանքահումքային արդյունաբերությունը

  • արտադրական ենթակառուցվածքի օբյեկտները

  • խոշոր ջրամբարներն ու հիդրոմելիորատիվ կառույցները

  • պետական բանկերը

  • ապահովագրական, պահեստային և այլ ֆոնդերը

  • սոցիալ-մշակութային ոլորտի օբյեկտները և այլ գույք

Այս ցանկում ընդգրկված ոլորտներում գործող ընկերությունները, եթե ունեն ռազմավարական կամ հանրային կարևորություն, կարող են օրենքի ուժով ենթարկվել ազգայնացման։

Ոլորտներ և ընկերությունների օրինակներ, որոնք կարող են ազգայնացվել

  • Էներգետիկա
    Բացի ՀԷՑ-ից, ազգայնացման ենթակա կարող են լինել էլեկտրաէներգիայի արտադրության խոշոր կայանները, գազամատակարարման համակարգերը, ջերմաէներգետիկ օբյեկտները։

  • Տրանսպորտ
    Երկաթուղին, խոշոր ավտոմոբիլային կամ օդային տրանսպորտային ընկերությունները, որոնք ունեն հանրապետական նշանակություն։

  • Կապի և ինֆորմացիայի համակարգեր
    Հեռահաղորդակցության խոշոր օպերատորներ, պետական նշանակության տվյալների կենտրոններ։

  • Բանկային համակարգ
    Պետական կամ խոշոր առևտրային բանկեր, եթե դրանք ունեն համակարգային նշանակություն երկրի ֆինանսական կայունության համար։

  • Հանքարդյունաբերություն
    Մետաղական հանքերի շահագործմամբ զբաղվող խոշոր ընկերություններ, եթե դրանք համարվում են ռազմավարական։

  • Ջրային ռեսուրսների կառավարում
    Ջրամբարներ, ոռոգման համակարգեր, խմելու ջրի խոշոր մատակարարող ընկերություններ։

Սահմանափակումներ՝ օտարերկրյա ներդրումներ

Հայաստանի օրենսդրությամբ օտարերկրյա ներդրումները, ընդհանուր առմամբ, ազգայնացման ենթակա չեն, բացառությամբ արտակարգ իրավիճակների, երբ դա կարող է արվել դատարանի որոշմամբ և լրիվ փոխհատուցմամբ։ Այսինքն՝ եթե ընկերությունը օտարերկրյա ներդրում է կամ օտարերկրյա ներդրողի մասնակցությամբ է, ապա դրա ազգայնացումը հնարավոր է միայն հատուկ, օրենսդրությամբ սահմանված դեպքերում։

Ազգայնացման միջազգային փորձը

Ազգայնացման փորձը լայնորեն կիրառվել է տարբեր երկրներում՝ տարբեր արդյունքներով։

 

Երկիր Ազգայնացման ոլորտ/ընկերություն Արդյունք/նպատակ
Նորվեգիա Նավթարդյունաբերություն (Statoil) Պետական եկամուտների աճ, սոցիալական ծրագրերի ֆինանսավորում, կայուն տնտեսական զարգացում
Բոլիվիա Բնական գազ, էներգետիկա, հեռահաղորդակցություն Ազգային եկամուտների վերահսկում, սոցիալական ծրագրերի ֆինանսավորում, օտարերկրյա ներդրումների կրճատում
Շվեդիա Բանկային համակարգ, դեղատներ, երկաթուղիներ Ֆինանսական կայունություն, հանրային ծառայությունների որակի բարձրացում
Մեքսիկա Նավթարդյունաբերություն (PEMEX) Օտարերկրյա ազդեցության նվազեցում, պետական վերահսկողություն
Վենեսուելա Նավթարդյունաբերություն (PDVSA) Սկզբնական շրջանում՝ եկամուտների աճ, սակայն երկարաժամկետում՝ արտադրության անկում և ներդրումների նվազում
Ֆրանսիա Հեռահաղորդակցություն, էներգետիկա Մոնոպոլիաների կոտրում, հանրային ծառայությունների բարելավում
Կանադա Էներգետիկ ենթակառուցվածքներ, երկաթուղի Տնտեսական շահերի պաշտպանություն, երկարաժամկետ պետական վերահսկողություն
Չինաստան Էներգետիկա, բանկային համակարգ, արդյունաբերություն Արագ արդյունաբերականացում, պետության կողմից ուղղորդվող տնտեսական աճ

 

Որքանով է նպատակահարմար ազգայնացումը, եթե բացակայում է քաղաքական ենթատեքստ

Ազգայնացումը կարող է արդարացված լինել, եթե այն ծառայում է հանրային շահին, ապահովում է ռազմավարական ոլորտների կայուն զարգացումը, կանխում է մենաշնորհային չարաշահումները կամ պաշտպանում է ազգային անվտանգությունը։ Հատկապես այն դեպքերում, երբ մասնավոր սեկտորը չի կարողանում ապահովել ծառայությունների որակն ու մատչելիությունը կամ կա համակարգային ճգնաժամ (օրինակ՝ ֆինանսական ճգնաժամի ժամանակ Շվեդիայում կամ ԱՄՆ-ում)։

Սակայն, եթե ազգայնացման շարժառիթը զուտ քաղաքական չէ, ապա նպատակահարմարությունը պետք է գնահատվի հետևյալ չափանիշներով.

  • Տնտեսական արդյունավետություն. Պետական կառավարման համակարգը հաճախ ավելի պակաս ճկուն է և կարող է հանգեցնել արդյունավետության նվազման, եթե բացակայում են հաշվետվողականության ու մրցակցության մեխանիզմներ։

  • Ներդրումային միջավայր. Ազգայնացումը կարող է վախեցնել ներդրողներին, հատկապես եթե այն իրականացվում է առանց հստակ կանոնների և փոխհատուցման մեխանիզմների։

  • Հանրային շահ. Եթե ազգայնացումը նպաստում է հանրային ծառայությունների որակի բարելավմանը, գների վերահսկմանը և սոցիալական արդարությանը, ապա այն կարող է լինել արդյունավետ գործիք։

  • Կարճաժամկետ և երկարաժամկետ հետևանքներ. Կարճաժամկետում կարող է ապահովել բյուջետային լրացուցիչ եկամուտներ, սակայն երկարաժամկետում՝ վատ կառավարման դեպքում, կարող է հանգեցնել ոլորտի անկման (ինչպես Վենեսուելայի նավթարդյունաբերության օրինակում)։

***
Ազգայնացումը կարող է լինել արդյունավետ գործիք միայն այն դեպքում, երբ այն իրականացվում է հստակ տնտեսական հաշվարկներով, հանրային շահի գերակայությամբ և առանց քաղաքական հաշվարկների։ Հակառակ դեպքում, այն կարող է բերել արդյունավետության անկման, ներդրումների նվազման և ոլորտի հետընթացի՝ ինչպես ցույց է տալիս միջազգային փորձը։

 

*հոդվածը պատրաստելիս օգտագործվել է նաեւ ԱԲ

 

Բաժանորդագրվեք մեր Տելեգրամյան ալիքին՝ բիզնես ոլորտի ամենաթարմ և կարևոր նորություններին առաջինը ծանոթանալու համար: