Ինչու է Հայաստանում նույն աշխատանքը կանանց համար ավելի էժան գնահատվում

Հայաստանում կանանց և տղամարդկանց միջև աշխատավարձի տարբերությունը շարունակում է մնալ հրատապ և խորքային սոցիալ-տնտեսական մարտահրավեր։

2023 թվականի վերջին տվյալներով՝ կանանց միջին ամսական աշխատավարձը կազմում էր 202,524 դրամ, մինչդեռ տղամարդկանցը՝ 341,388 դրամ, ինչը նշանակում է, որ կանայք ստանում են 40.7 տոկոսով պակաս աշխատավարձ։ Այս հոդվածում կվերլուծենք խզվածքի պատճառները, ոլորտային առանձնահատկությունները, միջազգային համատեքստը և առաջարկվող լուծումները։

Ի՞նչ է վարձատրության գենդերային խզվածքը

Վարձատրության գենդերային խզվածքը (gender pay gap) աշխատավարձերի այն տարբերությունն է, որը գոյություն ունի տղամարդկանց և կանանց միջին եկամուտների միջև՝ անկախ աշխատանքի ծավալից, ոլորտից կամ փորձից։ Այս ցուցանիշը հաճախ արտահայտվում է տոկոսային հարաբերակցությամբ և ցույց է տալիս, թե որքանով են կանայք պակաս վարձատրվում, քան տղամարդիկ։

Հայաստանում այս խզվածքը 2023-ին կազմել է 40.7 տոկոս՝ նկատելիորեն բարձր համաշխարհային միջին ցուցանիշից, որը, ըստ Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի 2024-ի զեկույցի, կազմում է 31.5 տոկոս։

Ոլորտային պատկերը Հայաստանում

Ըստ Staff.am-ի տվյալների՝ գենդերային խզվածքն առավել արտահայտված է բարձր վարձատրվող ոլորտներում՝

• Ֆինանսաբանկային ոլորտ – մոտ 66% տարբերություն։

• Տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ և կապ – շուրջ 40.7% տարբերություն։

• Հանքարդյունաբերություն – մոտ 30% տարբերություն։

Այս տվյալները ցույց են տալիս, որ կանայք ոչ միայն համեմատաբար քիչ են ներկայացված բարձր վարձատրվող դիրքերում, այլև հաճախ են դուրս մնում որոշ ոլորտներից՝ կարծրատիպերի, հմտությունների պակասի կամ խտրական մոտեցումների պատճառով։

Խզվածքի հիմնական պատճառները

1. Կարծրատիպեր և սոցիալական նորմեր

Տարածված կարծրատիպերը սահմանափակում են կանանց մուտքը որոշ ոլորտներ կամ բարձր պաշտոններ։ Հատկապես հայաստանյան մշակույթում որոշ դերեր դիտվում են որպես «կանացի» կամ «տղամարդու» և ազդում են կարիերայի ընտրության վրա։

2. Կանանց պակաս ներկայացվածությունը ղեկավար պաշտոններում

Բոլորովին էլ հազվադեպ չէ, երբ կանայք գերակշռում են կրթության կամ առողջապահության ոլորտներում, սակայն ղեկավար պաշտոնները հիմնականում զբաղեցնում են տղամարդիկ։ Ժաննա Հարությունյանի խոսքով՝ անգամ այնտեղ, որտեղ կանայք կազմում են աշխատակազմի 70-90%-ը, ղեկավարների թվում տղամարդիկ գերակշռում են։

3. Աշխատավարձի բանակցելու հմտության պակաս

Տղամարդիկ, որպես կանոն, ավելի ինքնավստահ են աշխատավարձի շուրջ բանակցություններում, մինչդեռ կանայք հաճախ բավարարվում են առաջարկված աշխատավարձով։

4. Մայրության տույժը (Motherhood Penalty)

Երբ կանայք դադարում են աշխատել երեխայի խնամքի համար, վերադառնալիս կարող են բախվել ոչ հավասար պայմանների․ նրանց կարիերան կանգ է առնում, մինչդեռ տղամարդիկ առաջ են շարժվում։

5. Անվճար խնամքի աշխատանք

Կանայք շատ հաճախ կատարում են չվճարվող խնամքի աշխատանքներ (երեխաների խնամք, տնային գործեր), ինչը սահմանափակում է նրանց զբաղվածությունը և կարիերայի զարգացումը։

Միջազգային համատեքստ

Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի 2024-ի զեկույցի համաձայն՝ Հայաստանը 146 երկրից զբաղեցնում է 64-րդ հորիզոնականը գենդերային հավասարության ցուցիչով՝ արձանագրելով որոշ առաջընթաց․

• Ազգային ժողովում կանանց ներկայացվածությունը՝ 36.4%։

• ՏԻՄ մարմիններում՝ 30%։

Սակայն տնտեսական մասնակցության և վարձատրության առումով խզվածքը շարունակում է մեծ մնալ՝ մոտ 10 տոկոսով գերազանցելով համաշխարհային միջինը։

Ինչ լուծումներ են առաջարկվում

1. Թափանցիկության խթանում աշխատավայրում

Աշխատավարձի չափանիշների, առաջխաղացման հնարավորությունների և ղեկավար հաստիքների հասանելիության վերաբերյալ թափանցիկ մեխանիզմներ ներդնելը կօգնի նվազեցնել խտրական մոտեցումները։

2. Կանանց ներգրավում ոչ կարծրատիպային, բարձր վարձատրվող ոլորտներում

Ըստ փորձագետների՝ կանանց ակտիվ ներգրավումը շինարարական, ինժեներական, տեխնոլոգիական և կանաչ էներգիայի ոլորտներում կնպաստի եկամուտների ավելացմանը։

3. Բարձր պաշտոններում կանանց թվի աճ

Որպես օրինակ՝ պետական մակարդակով կարելի է հաստատել գենդերային քվոտաներ, վերապատրաստման ծրագրեր ղեկավար հմտությունների համար։

4. Աշխատավարձի բանակցման հմտությունների զարգացում

Կրթական և մասնագիտական վերապատրաստման ծրագրերում անհրաժեշտ է ընդգրկել բանակցային հմտությունների ուսուցում՝ հատկապես կանանց համար։

5. Մայրության ժամանակ աշխատանքի շարունակականություն ապահովող համակարգեր

Օրինակ՝ ճկուն ժամերի և հեռավար աշխատանքի հնարավորությունների ընդլայնում, մանուկների խնամքի հաստատությունների հասանելիություն։

Բաժանորդագրվեք մեր Տելեգրամյան ալիքին՝ բիզնես ոլորտի ամենաթարմ և կարևոր նորություններին առաջինը ծանոթանալու համար: