Վերջին տարիներին մի շարք երկրներ սկսում են սահմանափակել կամ ամբողջությամբ արգելել կանխիկ գումարի օգտագործումը: Այդ քայլը հաճախ ներկայացվում է որպես պայքար կոռուպցիայի, փողերի լվացման և անօրինական շրջանառության դեմ, սակայն այն նաև ունի այլ տնտեսական և տեխնոլոգիական նպատակներ:
Որ երկրներն են սահմանափակում կանխիկի օգտագործումը
- Շվեդիա – Եվրոպայում առաջին երկրներից է, որտեղ կանխիկի շրջանառությունն էականորեն նվազել է: Շվեդիայում բանկերը, խանութները և նույնիսկ հասարակական տրանսպորտը մեծամասամբ չեն ընդունում կանխիկ գումար:
- Չինաստան – QR կոդերով և բջջային վճարումներով Չինաստանը դարձել է աշխարհի ամենաքիչ կանխիկ օգտագործող երկրներից մեկը:
- Հնդկաստան – 2016-ին երկրի կառավարությունը հանկարծակի հայտարարեց բարձր արժեք ունեցող թղթադրամների անվավեր ճանաչումը՝ նպատակ ունենալով պայքարել կոռուպցիայի դեմ:
- Եվրոպական երկրներ – Ֆրանսիան, Իտալիան և Իսպանիան սահմանել են կանխիկ վճարումների խիստ սահմանափակումներ, հատկապես մեծ գումարների համար:
Ինչու են երկրները անցնում անկանխիկ գործարքների
- Կոռուպցիայի և ստվերային տնտեսության դեմ պայքար – Կանխիկ գործարքները դժվար է վերահսկել, ինչը նպաստում է անօրինական գործարքների:
- Հարկային եկամուտների բարձրացում – Անկանխիկ վճարումները հեշտացնում են հարկային վերահսկողությունը, ինչը պետությանը հնարավորություն է տալիս հավաքել ավելացված հարկեր:
- Անվտանգություն – Մեծ քանակությամբ կանխիկ գումարները հեշտ թիրախ են գողերի և խարդախների համար:
- Հարմարավետություն և արագություն – Բանկային քարտերն ու թվային վճարումները թույլ են տալիս ավելի արագ ու արդյունավետ գործարքներ իրականացնել:
- Տնտեսության թվայնացում – Տեխնոլոգիական զարգացումներն ու բանկային թվային համակարգերի զարգացումը խրախուսում են անկանխիկ շրջանառությունը:
Ինչ կարող է փոխվել Հայաստանում
Հայաստանում կանխիկ շրջանառության նկատմամբ դեռևս խիստ սահմանափակումներ չկան, բայց միտումները ցույց են տալիս, որ պետությունն աստիճանաբար խրախուսում է անկանխիկ գործարքները:
- ՀԴՄ խստացումներ – Պետական եկամուտների կոմիտեն (ՊԵԿ) խստացնում է վերահսկողությունը ՀԴՄ-ների նկատմամբ, ինչը նպաստում է անկանխիկ վճարումների աճին:
- Թվային վճարումների զարգացում – Հայաստանում գործող բանկերն ու վճարային համակարգերը (Idram, Telcell, EasyPay) մեծացնում են իրենց ծառայությունների շրջանակը:
- Օրենսդրական փոփոխություններ – Կառավարությունը քննարկում է օրենսդրական բարեփոխումներ, որոնք խրախուսում են անկանխիկ վճարումները:
Արդյոք կանխիկի արգելումը միանշանակ դրական է
Չնայած անկանխիկ տնտեսության մի շարք առավելություններին, որոշ մարդիկ մտահոգություն ունեն.
- Գաղտնիության խնդիրներ – Բոլոր գործարքները վերահսկելի են, ինչը կարող է վտանգել անձնական տվյալները:
- Բանկային կախվածություն – Մարդիկ ստիպված են կախված լինել բանկային համակարգերից, որոնք կարող են ունենալ բարձր սակագներ կամ սահմանափակումներ:
- Տեխնոլոգիական հասանելիություն – Ոչ բոլոր քաղաքացիներն ունեն թվային վճարումներ կատարելու հնարավորություն, հատկապես տարեցները կամ հեռավոր գյուղերի բնակիչները:
Ինչ է սպասվում
Հայաստանում դեռևս չկա կանխիկի լիակատար արգելքի հստակ օրակարգ, սակայն կարելի է ակնկալել, որ պետությունը կխրախուսի անկանխիկ գործարքները՝ խստացնելով հարկային վերահսկողությունը և զարգացնելով վճարային տեխնոլոգիաները:
***
Կանխիկի արգելումը շատ երկրներում դիտվում է որպես տնտեսական զարգացման գործիք, բայց այն ունի ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական հետևանքներ: Հայաստանում այն դեռ չի դարձել օրակարգային հարց, բայց անկանխիկ գործարքների մասնաբաժինն աստիճանաբար աճում է, ինչը նշանակում է, որ ապագայում մենք ևս կարող ենք ականատես լինել այս փոփոխությանը:
