Բանկային քարտեր. ստեղծում և էվոլյուցիա
Բանկային քարտերի պատմությունը, որը նաև հայտնի է որպես վարկային քարտեր, հետաքրքրաշարժ ճանապարհորդություն է, որը տևում է մի քանի տասնամյակ և ներառում է բազմաթիվ նորամուծություններ ֆինանսների, տեխնոլոգիաների և սպառողների վարքագծի մեջ: Ահա բանկային քարտերի ստեղծման և էվոլյուցիայի համառոտ ակնարկ.
- Սկիզբ.
Ֆինանսական գործարքների համար քարտ օգտագործելու հայեցակարգը սկիզբ է առել 19-րդ դարի վերջից, երբ հանրախանութները և նավթային ընկերությունները լիցքավորման համարանիշներ էին թողարկում իրենց հաճախորդներին: Այս թիթեղները պատրաստված էին մետաղից կամ ցելյուլոիդից և թույլ էին տալիս հաճախորդներին ապառիկ գնումներ կատարել՝ ավելի ուշ վճարելով հաշիվը:
1920-1930-ական թվականներին որոշ ընկերություններ ներմուծեցին թղթի վրա հիմնված վճարային քարտեր, որոնք նման էին ժամանակակից ճանապարհորդական չեկերին: Այս քարտերը թողարկվել են առանձին առևտրականների կողմից և ընդունվել են միայն կոնկրետ վայրերում:
- Diners Club.
Ժամանակակից վարկային քարտերի դարաշրջանը սկսվեց 1950 թվականին գործարար Ֆրենկ ՄաքՆամարայի կողմից Diners Club քարտի թողարկմամբ: Սկզբում Diners Club քարտը նախատեսված էր ռեստորաններում և ժամանցի վայրերում օգտագործելու համար և թույլ էր տալիս հաճախորդներին գանձել իրենց ծախսերը, որոնք վճարվում էին ամսական։
Diners Club քարտը արագորեն ձեռք բերեց ժողովրդականություն և ընդլայնեց իր ընդունման ցանցը՝ դառնալով առաջին լայնորեն ընդունված վարկային քարտը:
- American Express և BankAmericard (Visa):
1958 թվականին American Express-ը ներկայացրեց իր սեփական վարկային քարտը, որն առաջարկում էր ավելի լայն ընդունելություն և լրացուցիչ ծառայություններ՝ համեմատած Diners Club քարտի հետ:
1959 թվականին Bank of America-ն (այժմ Visa Inc.) բացեց BankAmericard-ը Կալիֆորնիայում: Ի տարբերություն Diners Club-ի և American Express-ի, որոնք վճարովի քարտեր էին, BankAmericard-ը հաճախորդներին թույլ էր տալիս մնացորդ ունենալ և մարել այն ժամանակի ընթացքում՝ նշանավորելով ժամանակակից պտտվող վարկային համակարգի ծնունդը:
BankAmericard-ի հաջողությունը հանգեցրեց նրա ընդլայնմանը ամբողջ երկրում և, ի վերջո, ամբողջ աշխարհում: 1976 թվականին այն վերաբրենդավորվեց որպես Visa։
- Master Charge (Mastercard):
1966 թվականին մի խումբ բանկեր ստեղծեցին Միջբանկային քարտերի ասոցիացիան (ICA)՝ մրցելու BankAmericard-ի հետ: ICA-ն ներկայացրեց Master Charge-ը, որը հետագայում դարձավ Mastercard, որպես Visa-ի մրցակից:
Mastercard-ը ի սկզբանե բախվեց շուկայի մասնաբաժին ձեռք բերելու հետ կապված մարտահրավերների, բայց աստիճանաբար ընդլայնեց իր ընդունման ցանցը և ներմուծեց նորարարական առանձնահատկություններ, ինչպիսին է մագնիսական շերտի տեխնոլոգիան 1970-ականներին:
- Տեխնոլոգիական առաջընթացներ.
1970-ականներին մագնիսական գծերի տեխնոլոգիայի ներդրումը բարելավեց կրեդիտ քարտով գործարքների անվտանգությունն ու արդյունավետությունը:
1980-ականներին ներկայացվեցին դեբետային քարտերը, որոնք հաճախորդներին թույլ տվեցին միջոցներ մուտք գործել անմիջապես իրենց բանկային հաշիվներից՝ հետագայում ընդլայնելով պլաստիկ քարտերի օգտագործումը ֆինանսական գործարքների համար:
20-րդ դարի վերջին և 21-րդ դարի սկզբին ինտերնետի և բջջային տեխնոլոգիաների լայն տարածումը նպաստեց առցանց և բջջային վճարումների աճին, ինչը հանգեցրեց թվային դրամապանակների և անհպում վճարումների ներդրմանը:
- Համաշխարհային ընդլայնում և նորարարություն.
Հետագա տասնամյակների ընթացքում վարկային քարտերի օգտագործումը ընդլայնվեց ամբողջ աշխարհում, քանի որ հիմնական քարտային ցանցերը, ինչպիսիք են Visa-ն, Mastercard-ը, American Express-ը և Discover-ը, գործում էին բազմաթիվ երկրներում և արժույթներով:
Արդյունաբերությունը շարունակեց նորամուծություններ կատարել չիպային քարտերի (EMV) ներդրմամբ՝ բարելավված անվտանգության, անհպում վճարումների և կենսաչափական նույնականացման մեթոդների համար:
-1990-ականների սկզբին, երբ Հայաստանը բացվեց համաշխարհային տնտեսության առաջ, երկրում սկսեցին գործել միջազգային ֆինանսական կառույցներ՝ ներդրելով բանկային ժամանակակից պրակտիկա և տեխնոլոգիաներ։ Հայաստանում բանկային քարտերի ներդրման հետքը կարելի է գտնել 1990-ականների կեսերից, երբ հայկական մի քանի բանկեր սկսեցին դեբետային և կրեդիտ քարտեր թողարկել: Սկզբում քարտերի օգտագործումը սահմանափակ էր, իսկ ընդունման ցանցերը՝ համեմատաբար փոքր։ Այնուամենայնիվ, բանկային հատվածի ընդլայնման և տեխնոլոգիայի զարգացմանը զուգընթաց, բանկային քարտերի ընդունումը կայուն աճեց:
1990-ականների վերջին և 2000-ականների սկզբին Հայաստանի բանկային հատվածը գրանցեց արագ աճ և դիվերսիֆիկացում: Ավելի շատ բանկեր սկսեցին առաջարկել քարտային ապրանքներ, իսկ գործող բանկերն ընդլայնեցին իրենց քարտային ծառայությունները: Դեբետային քարտերը հատկապես հայտնի դարձան սպառողների շրջանում՝ առաջարկելով միջոցներ մուտք գործելու և գնումներ կատարելու հարմար միջոց ինչպես ներքին, այնպես էլ միջազգային մակարդակում:
Հայաստանի բանկերն ստեղծեցին և սեփական ArCa հայակական քարտաիյն համակարգը, և աստիճանաբար ինտեգրեցին իրենց քարտային համակարգերը միջազգային վճարային ցանցերի հետ, ինչպիսիք են Visa-ն և Mastercard-ը: Այս ինտեգրումը հայ քարտապաններին թույլ տվեց օգտագործել իրենց քարտերը արտերկրում և հեշտացրեց միջազգային գործարքները Հայաստանում գործող բիզնեսների համար:
2020 թվականի կորոնավիրուսի օրերին, ինչպես արտերկրում, այնպես էլ Հայաստանում ավելացան անկախնիկ վճարումների քանակը։ Մասնավորապես մեր երկրում միայն՝ 2020թ. առաջին եռամսյակում անկանխիկ գործարքների քանակն աճեց 73.6%-ով, իսկ ծավալը՝ 53.4%-ով:
Ըստ նոր օրենքի 2022թ․ հուլիսի 1-ից Հայաստանում 300 հազարը գերազանցող բոլոր գործարքները պետք է իրականացվեն են անկանխիկ եղանակով։
Ընդհանուր առմամբ, բանկային քարտերի ստեղծումն ու էվոլյուցիան փոխում են մարդկանց ֆինանսական գործարքներ իրականացնելու ձևը՝ ապահովելով հարմարավետություն, ճկունություն և հասանելիություն ամբողջ աշխարհում սպառողներին:
