Ինչու է արժույթի տատանումը գլխացավանք դառնում բիզնեսի համար. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Ինչ նպատակով է ՊԵԿ-ն օգտագործում արհեստական բանականությունը. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Այս 5 ոլորտները փոխել են մարդկանց կյանքը․ ինչպես դառնալ միլիարդատեր՝ մեկ գաղափարով. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Պետդեպարտամենտում կկրճատեն ավելի քան 130 բաժիններ եւ ավելի քան 700 պաշտոններ
Ինչի վրա կծախսվի 5 միլիոն եվրոն․ կառավարությունը հաստատել է նոր ծրագիր. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Զեղծարարության ի՞նչ տարբերակներ կան համացանցում այսօր. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Վերազինված դասասենյակներ՝ սահմանամերձ շրջանների երեխաների համար. դիտեք ABNews.am կայքում
Վանաձորում բացվեց գերճշգրիտ սարքավորումներով հագեցած Յան Կլինիկ ախտորոշիչ կենտրոնը՝ Կոնվերս Բանկի աջակցությամբ. դիտեք ABNews.am կայքում
Հայաստանը 49 մլն դրամի օգնություն կտրամադրի Սիրիայի բնակչությանը
Աշխարհում ամենավտանգավոր ձկնատեսակը հայտնվել է հայկական շուկայում. ահազանգ. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Intel-ը նախատեսում է աշխատանքից հեռացնել ավելի քան 21,000 աշխատակիցների
Հունվար-մարտ ժամանահատվածում Վրաստանի արտաքին առևտրաշրջանառությունը կազմել է 5.618 միլիարդ դոլար
Evocabank-ը կմասնակցի Career City Fest 2K25-ին․ մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
ԱրարատԲանկն ու «ԱՐՓԱ» գիտահետազոտական ինստիտուտը հայտարարեցին համագործակցության մասին․ դիտեք ABNews․am կայքում
Կոնվերս Բանկը CCF-ում. զարգացման քո ճանապարհը. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Ինչո՞ւ է Հայաստանի կեսը ապրում ապառիկով, ոչ թե եկամուտով. կարդացեք ABNews.am կայքում
2025-ին Ռուսաստանում գնաճի կանխատեսումը 4.5%-ից հասել է 7.6%-ի
ԿԲ-ն թողարկել է հուշադրամ՝ նվիրված Ջերարդ Գաֆէսճեանի 100-ամյակին. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Հայաստանի առևտրային կոլապսը՝ թվերի մեջ. ինչու են հիմնական գործընկերները հեռանում. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում
Այս շաբաթվա ներդրողի օրացույցը. մանրամասները՝ ABNews.am կայքում

Ում համար է դպրոցը. ծախսեր և արդյունքներ Մաշտոցից մինչև արհեստական բանականություն

Հնս 27, 2024 15:38
126

«Մենք պետք է շատ սկզբունքային որոշում կայացնենք՝ ո՞ւմ համար է դպրոցը: Ես, երբեմն, տպավորություն եմ ստանում, որ դպրոցը հաշվապահների, տնտեսվարների, մաքրուհիների, ընդհուպ ուսուցիչների համար աշխատատեղ է, մենք այս հարցերին պետք է պատասխանենք՝ ոչ». վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, կառավարության նիստում այսօր անդրադառնալով կրթության ոլորտում իրականացվող փոփոխություններին, հատուկ նշել է. «Դպրոցը երեխայի համար է»։

Հայաստանի կրթական բյուջեն

2024 թվականին Հայաստանի կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության բյուջեն կազմում է 345 միլիարդ 417 միլիոն դրամ, ինչը նախորդ տարվա համեմատ ավելացել է 38%-ով: Կրթության ոլորտի ծախսերը կկազմեն 285 միլիարդ դրամ (աճ 47%-ով), իսկ գիտության ոլորտի ծախսերը՝ 32 միլիարդ 498 միլիոն դրամ (աճ 8%-ով): Սա կազմում է Հայաստանի պետական բյուջեի մոտ 12%-ը: 

Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանի ՀՆԱ-ի մոտ 3.2%-ը ծախսվում է կրթության վրա։ Սակայն, պետք է հարցնել՝ արդյո՞ք այս ծախսերը բավական են ապահովելու որակյալ կրթություն և գիտական առաջընթաց։

Խորհրդային Հայաստանը

Խորհրդային Միության ժամանակաշրջանում Հայաստանում կրթության և գիտության ոլորտները զգալի ֆինանսավորում էին ստանում պետության կողմից։ 1980-ականներին կրթության վրա ծախսվում էր երկրի ՀՆԱ-ի շուրջ 6%-ը: Խորհրդային Հայաստանում գործում էր ավելի քան 1,200 դպրոց, 10 բարձրագույն կրթության հաստատություն և շուրջ 30 տեխնիկական և մասնագիտական ուսումնարան։ Այս հաստատություններում սովորում էին հարյուր հազարավոր ուսանողներ։

Գիտության ոլորտում Խորհրդային Հայաստանը հայտնի էր իր ակադեմիական հաստատություններով, ինչպիսիք էին ԳԱԱ-ն (Գիտությունների ազգային ակադեմիան) և տարբեր գիտահետազոտական ինստիտուտներ։ Սակայն, մեծ ֆինանսական ծախսերի հետ մեկտեղ, կար նաև մեծ կառավարական վերահսկողություն և սահմանափակումներ։ Հաճախ գիտական հետազոտությունները ենթարկվում էին քաղաքական ճնշումների, իսկ կրթական համակարգը կենտրոնացած էր պետական գաղափարախոսության վրա։

 Անկախության ժամանակաշրջան

1991 թվականի Հայաստանի անկախացումից հետո, կրթության և գիտության ոլորտները բախվեցին բազմաթիվ դժվարությունների։ Խորհրդային Միության փլուզումը հանգեցրեց տնտեսական ճգնաժամի, որը խորը ազդեցություն ունեցավ կրթական և գիտական հաստատությունների վրա։ 1990-ականների սկզբին կրթության վրա ծախսերը կազմեցին ՀՆԱ-ի մոտ 2%-ը։ Այս շրջանում պետական բյուջեի սահմանափակված միջոցները դժվարացնում էին կրթական և գիտական համակարգերի զարգացումը։ Շատ ուսուցիչներ և գիտնականներ ստիպված էին աշխատել ցածր վարձատրությամբ, ինչը հանգեցնում էր կրթության որակի անկմանը։

2000-ականների սկզբին, իրավիճակը սկսեց աստիճանաբար բարելավվել։ Կրթության և գիտության ոլորտներում ներդրումները սկսեցին աճել, և կրթության վրա ծախսերը հասան ՀՆԱ-ի 3%-ին։ Այս տարիներին կրթական համակարգը վերակազմակերպվում էր՝ նպատակ ունենալով բարելավել կրթության որակը և ապահովել համապատասխան նյութական և տեխնիկական միջոցներ։ Այնուամենայնիվ, շատ ոլորտներում դեռևս առկա են հին խնդիրները՝ նյութական բազայի անբավարարություն, ուսուցիչների ցածր վարձատրություն և կրթական հաստատությունների կառավարման արդյունավետության պակաս։

 Պատմական համեմատություններ

Անտիկ Հունաստանում Աթենքը մեծ ուշադրություն էր դարձնում կրթությանը։ Աթենացիների համար կարևոր էին ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ մտավոր կրթությունը, ինչի շնորհիվ Աթենքը դարձավ գիտության և արվեստի կենտրոն։ Այս քաղաք-պետության համար կրթությունը զարգանում էր հանրային միջոցներով, և հարուստ քաղաքացիները ներդրումներ էին կատարում ուսումնական հաստատությունների և գրադարանների զարգացման համար։ 

Միջնադարյան Եվրոպայում կրթության զարգացման օրինակ է Օքսֆորդի համալսարանը, որը հիմնադրվեց 12-րդ դարում։ Օքսֆորդը դարձավ գիտության և կրթության կարևոր կենտրոն, որի ազդեցությունը տարածվեց ամբողջ Եվրոպայում։ Օքսֆորդի համալսարանի զարգացումը հնարավոր դարձավ տեղական առաջնորդների, եկեղեցու և հարուստ բարերարների ֆինանսական աջակցությամբ։

Ասիայում, հատկապես Չինաստանում, կրթությունը և գիտությունը զարգանում էին կայսերական դինաստիաների հովանավորությամբ։ Թանգ դինաստիայի (618-907) ժամանակաշրջանում կրթությունը ծաղկում ապրեց, և կայսերական քննությունները կարևոր դեր էին խաղում պետական ծառայության համար թեկնածուների ընտրության մեջ։ Կայսրերը մեծ ֆինանսական միջոցներ էին հատկացնում դպրոցների և գիտական կենտրոնների զարգացման համար։

Հայոց պատմության մեջ կրթությունը միշտ ունեցել է կարևոր դեր։ Մեսրոպ Մաշտոցը 5-րդ դարում ստեղծեց հայոց գրերը, ինչը մեծ ազդեցություն ունեցավ հայ ժողովրդի կրթության և մշակույթի զարգացման վրա։ Գլաձորի համալսարանը, հիմնադրված 13-րդ դարում, և Տաթևի համալսարանը, հիմնադրված 14-րդ դարում, դարձել էին միջնադարյան Հայաստանի կրթության և գիտության կենտրոններ։ Գլաձորի համալսարանը հիմնադրվել էր Վասակ Պարթևի միջոցներով, իսկ Տաթևի համալսարանը՝ Սյունիքի իշխանների աջակցությամբ։

Ժամանակակից աշխարհի կրթական և գիտական համակարգը

Այսօր, զարգացած երկրներում կրթության և գիտության ոլորտները շարունակաբար զարգանում են՝ շնորհիվ մեծ ֆինանսավորումների և նորարարական մոտեցումների։ ԱՄՆ-ն կրթության վրա ծախսում է ՀՆԱ-ի 6%-ը, Ֆինլանդիան՝ 7%, Ճապոնիան՝ 5.5%, Ռուսաստանը՝ 4.7%, Ադրբեջանը՝ 3.1%, Վրաստանը՝ 4%, իսկ Ուկրաինան՝ 5%: Այս ծախսերը մեծապես ազդում են կրթական որակի և գիտական հետազոտությունների մակարդակի վրա։

Ֆինլանդիայում, օրինակ, կրթության համակարգը կենտրոնացած է բարձր որակի վրա՝ առանց մեծ դասարանների և պետական գնահատականների ճնշման։ Ֆինլանդիայի կառավարությունը մեծ ներդրումներ է կատարում ուսուցիչների վերապատրաստման և ուսումնական հաստատությունների նյութական բազայի զարգացման մեջ։ ԱՄՆ-ում, գիտության և տեխնոլոգիաների ոլորտում ֆինանսավորումը գալիս է ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր հատվածից։ Խոշոր տեխնոլոգիական ընկերությունները, ինչպիսիք են Google-ը և Microsoft-ը, հսկայական գումարներ են ներդնում հետազոտությունների և կրթության զարգացման համար։

 Կանխատեսումներ

Կրթության և գիտության ոլորտներում ապագայի զարգացումները կախված են ֆինանսավորումների աճից և նորարարական մոտեցումների կիրառությունից։ Արհեստական բանականության (AI) և տեխնոլոգիաների ինտեգրումը կրթական գործընթացում կարող է արմատապես փոխել ուսուցման ձևերը։ Պետական և մասնավոր ներդրումները մեծ դեր ունեն այս փոփոխությունների իրականացման գործում։

Հայկական ակադեմիական քաղաք՝ ապագայի կենտրոն

Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությանը կից հասարակական խորհուրդը ներկայացրել է «Ակադեմիական քաղաք» ծրագիրը։ Ծրագրի գլխավոր հատակագիծը մշակող գերմանական gmp International GmbH ընկերությունը զբաղվում է քաղաքի լանդշաֆտի դիզայնի և քաղաքաշինական զարգացման պլանի մշակումով։ Ակադեմիական քաղաքի կառուցումը կարժենա շուրջ 1.2 տրիլիոն դրամ։ Նախարար Ժաննա Անդրեասյանը նշել է, որ ծրագիրը կիրականացվի փուլային, որպեսզի ապահովվի արդյունավետ և համակարգված աշխատանք։ 

Ժամանակակից Հայաստանում բուհական եւ գիտական համակարգում ներկա պահին գործում է 60 լիցենզավորված բուհ, որոնցում սովորում է 75 հազար ուսանող, եւ 44 գիտական կազմակերպություն, որոնցում ներգրավված է 3 հազար 584 հետազոտող: Այս ամբողջ պատմությունը ցույց է տալիս, որ կրթությունը ոչ միայն յուրաքանչյուր երկրի զարգացման անկյունաքարն է, այլև այն է, ինչով պետություններն ու ժողովուրդները կարող են իրենց ապագան կառուցել։ Հայաստանի ներկայիս բյուջետային նախաձեռնությունները և պատմական փորձը հիմք են տալիս հույս ունենալու, որ մեր երկիրը կարող է դառնալ համաշխարհային կրթության կենտրոններից մեկը, եթե կարողանա ձևական պոպուլիստական հայտարարությունների և քայլերի փոխարեն արդյունավետորեն օգտագործել իր ռեսուրսները։

 

Արդյունքում՝ պատկերացրեք, թե ինչպես են Հարվարդի պրոֆեսորները հերթ կանգնում Երևանի սուրճի խանութներում՝ սուրճ վերցնելու իրենց դասախոսություններից առաջ: