«Փաստ» օրաթերթը գրում է, որ 2024 թվականը Հայաստանում նշանավորվել է մի շարք տնտեսական մարտահրավերներով, որոնք ընդգծում են ներքին զարգացման ներուժի չիրացված հնարավորությունները և արտածին գործոնների ազդեցությունը տնտեսության վրա։
Նոր հնարավորություններ և չօգտագործված ներուժ. 2022 թվականին ռուս-ուկրաինական պատերազմի մեկնարկից հետո Հայաստանի առջև բացվեցին տնտեսական նոր հնարավորություններ՝ կապված Ռուսաստանի դեմ սահմանված պատժամիջոցների հետ։ Այս պայմաններում հայկական բիզնեսի համար հնարավորություն էր ստեղծվել հաստատվել ռուսական շուկայում՝ լրացնելով արևմտյան ընկերությունների հեռանալու արդյունքում առաջացած վակուումը։ Սակայն, ըստ «Փաստ»-ի, Հայաստանը սահմանափակվեց հիմնականում վերաարտահանման ոլորտով։
Վերաարտահանման ոլորտի բևեռացում. 2024 թվականի ընթացքում վերաարտահանման գործընթացը առավելապես կենտրոնացավ ոսկու և թանկարժեք քարերի վրա։ Հումքը ներմուծվում էր Ռուսաստանից, իսկ արտահանման հիմնական ուղղություններն էին ԱՄԷ-ն և Հոնկոնգը։ Սակայն, ինչպես նշվում է հոդվածում, այս ոլորտում աճի տեմպերը կրճատվեցին տարվա երկրորդ կեսից՝ ցույց տալով տնտեսության արտահանելի հատվածի մրցունակության անկում։
Տնտեսական ակտիվության անկում. Տնտեսության մեջ ստեղծված վակուումը, որն առաջացել էր վերաարտահանման ոլորտի նվազման հետևանքով, չլրացվեց։ Արդյունքում 2024 թվականի հոկտեմբերին արձանագրվեց տարվա ամենացածր տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը՝ 4.2%, ինչը շուրջ 2.8 տոկոսային կետով ցածր է նախորդ ամսվա ցուցանիշից։
Կախվածություն արտածին գործոններից. «Փաստ»-ը նշում է, որ Հայաստանի տնտեսությունը շարունակում է կախված մնալ արտածին գործոններից, մինչդեռ երկրի ներքին ներուժը՝ արտադրության կազմակերպման հնարավորությունները, մնում են չիրացված։ Կառավարությունը ևս չձեռնարկեց անհրաժեշտ միջոցառումներ՝ ներդրումային և օրենսդրական բարենպաստ միջավայր ստեղծելու ուղղությամբ։
Պետական պարտքի աճ և հարկային բեռի ծանրացում. 2024 թվականը աչքի ընկավ պետական պարտքի ռեկորդային աճով, որը կազմեց մոտ 12.6 մլրդ դոլար։ Պարտքի աճի տեմպերը շարունակում են արագանալ՝ պետական ֆինանսական կայունության համար ստեղծելով նոր մարտահրավերներ։ Ըստ «Փաստ»-ի, վարկային միջոցներն օգտագործվում են բյուջետային դեֆիցիտը լրացնելու նպատակով, ինչը չունի հավելյալ տնտեսական ազդեցություն։
Հարկային բեռի ավելացում. Տարվա ընթացքում իշխանությունները նախաձեռնեցին նոր հարկերի և տուրքերի ներդրում, ինչը հատկապես ծանր ազդեցություն ունեցավ փոքր և միջին բիզնեսի վրա՝ վերացնելով նրանց որոշ հարկային արտոնություններ։ Այս մոտեցումը կանխատեսվում է, որ 2025 թվականին կհանգեցնի բիզնեսի մրցունակության հետագա անկման։
Ֆինանսական համակարգի անհավասարակշռություն. Ֆինանսական համակարգի կառուցվածքային խնդիրները նույնպես մեծացան։ Բանկային հատվածում հիպոտեկային և սպառողական վարկերի աճը համակցվում է արտադրողական հատվածի վարկավորման կրճատմամբ, ինչը սահմանափակում է տնտեսության երկարաժամկետ աճի հնարավորությունները։
***
«Փաստ»-ի հոդվածը ցույց է տալիս, որ Հայաստանի տնտեսությունը շարունակում է բախվել արտածին գործոններից կախվածության, ներքին ներուժի չիրացման և պետական պարտքի արագ աճի խնդիրների։ 2024-ի փորձը մատնանշում է երկրի համար անհրաժեշտությունը՝ ներդնել արտադրության խթանման նպատակային քաղաքականություններ և բարելավել ֆինանսական ռեսուրսների բաշխման արդյունավետությունը՝ երկարաժամկետ կայուն զարգացման համար։
Աղբյուր՝ «Փաստ» օրաթերթ
