Դադարեցնել հոգևորականության դեմ քաղաքական դրդապատճառներով բոլոր գործողությունները. Լեմկինի ինստիտուտ

Հայ Առաքելական Եկեղեցին դարեր շարունակ ծառայել է որպես հայ ժողովրդի հոգևոր, մշակութային և պատմական հիմք։

Լեմկինի անվան ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտը խորը մտահոգություն է հայտնում Հայաստանում Հայ Առաքելական Եկեղեցու նկատմամբ պետականորեն շարունակվող ճնշումների` ներառյալ հոգևորականների ձերբակալությունների ու ահաբեկումների, եկեղեցական հաստատությունների թիրախավորման և պետության կողմից կրոնական ղեկավարությանը լռեցնելու համար իրավական համակարգի աճող օգտագործման վերաբերյալ։

Ինստիտուտի տարածած հայտարարության մեջ մասնավորապես ասված է.

«Այս զարգացումները վտանգավոր մարտահրավեր են Հայաստանի ժողովրդավարական հաստատություններին, ինչպես նաև ոտնձգություն են հայկական ինքնության հիմնական հաստատությունների նկատմամբ: Դրանք ցավալի օրինակ են այն բանի, թե ինչպես կարող են ցեղասպանական գործընթացները սպառնալիքի ժամանակաշրջաններում արմատավորվել մարդկանց գիտակցության մեջ։

ՀՀ կառավարության և Հայ Առաքելական Եկեղեցու միջև լարվածությունը սրվեց 2023 թվականի կրթական բարեփոխումների արդյունքում, որոնք վերացրին Հայ Եկեղեցու պատմությունը որպես առանձին պարտադիր առարկա և ներառեցին այն ավելի լայն, ընդհանրացված ուսումնական ծրագրերում: Վերջերս պետության կողմից Հայ Առաքելական Եկեղեցու վրա վերջին հարձակումները համընկան Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի կողմից կազմակերպված միջազգային համաժողովի հետ, որը կազմակերպել էին  Եկեղեցիների համաշխարհային խորհուրդն ու Շվեյցարիայի բողոքական եկեղեցին։  Համաժողովը տեղի է ունեցել Շվեյցարիայի Բեռն քաղաքում 2025 թվականի մայիսի 26-ից 28-ը՝ նպատակ ունենալով լուծել պատմականորեն հայկական Արցախ շրջանում հայկական մշակութային ժառանգության պահպանման հարցը, որը 2023 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի կողմից ենթարկվել էր ներխուժման և լիովին դատարկվել։

Այս համաժողովը քննադատության է ենթարկել Ադրբեջանի հոգևոր առաջնորդ Շեյխ-ուլ-Իսլամ Ալլահշուքյուր Փաշազադեին։

Մինչ կառավարությունը պնդում է, որ իր գործողությունները հիմնված են քրեական հանցագործությունների ապացույցների վրա, եկեղեցու առաջնորդները դատապարտել են ձերբակալությունները՝ դրանք անվանելով կրոնական ազատության դեմ հարձակում և Եկեղեցուն թուլացնելու միտումնավոր ջանք։

Հայ Առաքելական Եկեղեցին դարեր շարունակ ծառայել է որպես հայ ժողովրդի հոգևոր, մշակութային և պատմական հիմք։ Չորրորդ դարից սկսած, երբ Հայաստանը դարձավ առաջին ազգը, որն ընդունեց քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն, Եկեղեցին եղել է հայոց շարունակականության գլխավոր պահապանը՝ պահպանելով լեզուն, մշակույթը և հիշողությունը օտար տիրապետության դարավոր ժամանակաշրջաններում։ Նրա գոյատևումը գաղութացման, ցեղասպանության և աքսորի ժամանակաշրջաններում վաղուց խորհրդանշել է հայ ազգի տոկունությունը։

Օսմանյան ղեկավարությունը հասկանում էր, որ հայկական քրիստոնեությունը պարզապես կրոն չէ, այլ հայ ազգային ինքնության անոթ, կրթության կենտրոն և կոլեկտիվ հիշողության միջոց։ Եկեղեցին ոչնչացնելով՝ օսմանյան ղեկավարները ձգտում էին քանդել այն մեխանիզմը, որը թույլ էր տվել հայկական ինքնությանը գոյատևել դարավոր կայսերական տիրապետության և մշակութային ճնշման ընթացքում։

Այս հաշվարկված արշավը հայ քրիստոնեության դեմ բացահայտում է, որ ցեղասպանությունը գործում է ոչ միայն ֆիզիկական ոչնչացման, այլև մշակութային և հոգևոր ինքնության ջնջման միջոցով: Եկեղեցու՝ որպես ազգի բարոյական կողմնացույցի և միավորող ինստիտուտի, ոչնչացումը կենտրոնական դեր ուներ ցեղասպանական տրամաբանության մեջ: Այն ձգտում էր ստեղծել իր պատմական գիտակցությունից, իր սրբազան աշխարհագրությունից և իր համայնքային կապերից զրկված բնակչություն: Այս ավերածությունների սպիները շարունակվում են մինչ օրս, քանի որ հազարավոր հայկական կրոնական հուշարձաններ մնում են ավերակների կամ սպառնալիքի տակ Թուրքիայում և Ադրբեջանում:

Գաղափարախոսական շարունակականությունը հստակ է: Ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ հիմա, Առաքելական եկեղեցին, որպես բարոյական և սոցիալական ինստիտուտ, որը կարող է միավորել մարդկանց քաղաքական գծերից այն կողմ, իշխանության մեջ գտնվողների կողմից ընկալվում է որպես պետական վերահսկողության պոտենցիալ սպառնալիք:

Մինչդեռ  ներկա իրավիճակը չի կարող նույնացվել 1915 թվականի ցեղասպանական բռնության հետ, տրամաբանության և մեթոդի զուգահեռները պետք է ճանաչվեն: Ինքնության վրա հիմնված ճնշման վաղ նախազգուշացնող նշանները հաճախ սկսվում են կոլեկտիվ հիշողությունը և բարոյական դիմադրությունը մարմնավորող հաստատությունները ապալեգիտիմացնելու և քրեականացնելու ջանքերից:

Եկեղեցու համակարգված վարկաբեկումը, քահանաների ձերբակալությունները և պետության կողմից կրոնական արտահայտման նկատմամբ աճող թշնամանքը ստեղծում են թշնամական միջավայր, որը վտանգում է ոչ միայն կրոնի ազատությունը, այլև հայ ժողովրդի մշակութային և գոյության անվտանգությունը։ Լեմկինի ինստիտուտը կոչ է անում Հայաստանի կառավարությանը անհապաղ դադարեցնել հոգևորականության դեմ քաղաքական դրդապատճառներով բոլոր գործողությունները և վերահաստատել իր հավատարմությունը կրոնական ազատության և բազմակարծության սահմանադրական սկզբունքներին:

Ինստիտուտը նաև կոչ է անում միջազգային դիտորդներին և մարդու իրավունքների կազմակերպություններին ուշադիր հետևել Հայաստանում տեղի ունեցող զարգացումներին՝ ընդունելով, որ կրոնական հաստատությունների քայքայումը պատմականորեն նախորդել է հասարակության մասնատման և ինքնության ջնջման ավելի լայն արշավներին։ Հայաստանի ժողովրդավարության և ինքնիշխանության ուժը կայանում է ոչ թե նրա բարոյական հաստատությունների ճնշման, այլ դրանց պաշտպանության մեջ:

Ցեղասպանություն վերապրած ազգը չի կարող իրեն թույլ տալ որևէ ձևով կրկնել իր պատմական ոչնչացման մեխանիզմները»։