Որքան են մարդիկ պատրաստ վճարել՝ մահվան ռիսկը նվազեցնելու համար․

VSL-ի կիրառումը թույլ է տալիս պետությանը գնահատել՝ արդյոք որևէ ծրագիր տնտեսական տեսանկյունից արդարացված է։

ՀՀ Կենտրոնական բանկը 2025թ. ապրիլին հրապարակել է նոր հետազոտական ամփոփագիր, որը ներկայացնում է հանրային հարթակում քիչ քննարկվող, բայց տնտեսական ու սոցիալական քաղաքականության համար առանցքային թեմա՝ վիճակագրական կյանքի արժեքը (VSL)։ Այս ցուցիչը լայնորեն օգտագործվում է միջազգային տնտեսագիտության, առողջապահական քաղաքականության, անվտանգության և շրջակա միջավայրի կարգավորումների մեջ, և այն նույնքան կարևոր է նաև Հայաստանի համար։

Ի՞նչ է VSL-ը և ինչու է այն կարևոր

Վիճակագրական կյանքի արժեքը տնտեսագիտական չափորոշիչ է, որն արտացոլում է, թե հասարակությունը որքան է պատրաստ վճարել մահվան հավանականությունը նվազեցնելու համար։ VSL-ի կիրառումը թույլ է տալիս պետությանը գնահատել՝ արդյոք որևէ ծրագիր տնտեսական տեսանկյունից արդարացված է, օրինակ․

• արժե՞ ներդրում անել ճանապարհային անվտանգության բարելավման ծրագրերում,

• արդյոք հակածխախոտային քաղաքականության ծախսերը փոխհատուցվում են առողջության պահպանումով,

• արդյոք շրջակա միջավայրի կամ աշխատավայրերի անվտանգության ծրագրերը բերում են իրական տնտեսական շահ։

Այսպիսի գնահատումները անհրաժեշտ են, քանի որ նրանք ցույց են տալիս՝ կանխվող մահերը կամ վնասվածքները տնտեսական արժեքով արդյո՞ք գերազանցում են ծրագրի իրականացման ծախսերը։

Կենտրոնական բանկի կիրառած մեթոդաբանությունները

ԿԲ-ն գտել է Հայաստանի վիճակագրական կյանքի արժեքը երեք միջազգային ընդունված մեթոդով։

1. Մարդկային կապիտալի մեթոդ

Այս մոտեցմամբ հաշվարկվում է մարդու կյանքի ընթացքում ստացվող եկամուտների հանրագումարը՝ որպես նրա տնտեսական արժեք։ Աշխատանքային տարիքի շրջանակում ստացվել է միջին VSL՝ 340,8 հազար ԱՄՆ դոլար։

2. Աշխատանքային ռիսկերով պայմանավորված շուկայական մեթոդ

Սա համարվում է միջազգային ստանդարտ, որը ուսումնասիրում է, թե ինչքան բարձր աշխատավարձ են պահանջում աշխատողները, երբ աշխատանքն ունի ավելի բարձր ռիսկայնություն։ Օգտագործվում է հետևյալ մոդելը․

ln(w) = α + βp + γX + ε, որտեղ

• w — աշխատավարձ,

• p — աշխատանքի ռիսկայնություն,

• X — աշխատողի հատկանիշներ (կրթություն, փորձ և այլն)։

Այս մոդելի β գործակիցը ցույց է տալիս ռիսկի նվազեցման «արժեքը» աշխատողների համար։ Այս մեթոդով Հայաստանի համար ստացվել է 908,1 հազար ԱՄՆ դոլար գնահատական։

3. Վճարելու պատրաստակամության մեթոդ

Սա ցույց է տալիս, թե մարդիկ որքան են պատրաստ վճարել վնասվելու կամ մահվան ռիսկը նվազեցնելու համար։ Այս մոտեցմամբ ստացվել է 368,5 հազար ԱՄՆ դոլար արդյունք։

Ինչ եզրակացություն ենք ստանում

Հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ Հայաստանում վիճակագրական կյանքի արժեքը գտնվում է 340,800–908,100 ԱՄՆ դոլարի միջակայքում, կախված կիրառված մեթոդաբանությունից։ Այս արդյունքները համահունչ են աշխարհի շատ երկրների գնահատականներին։

Ինչո՞ւ է VSL-ի գնահատումն անհրաժեշտ Հայաստանում

VSL-ը կարող է օգտագործվել մի շարք ոլորտներում՝ ապահովելով ավելի հիմնավորված պետական որոշումներ․

• Ճանապարհային անվտանգության ծրագրերի գնահատում,

• Շինարարության և արդյունաբերության աշխատավարձային ռիսկեր,

• Օդի որակի բարելավման նախաձեռնություններ,

• Առողջապահական ծրագրերի տնտեսական արդյունավետություն։

ԿԲ-ի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ ճիշտ հաշվարկված քաղաքականությունները միաժամանակ նվազեցնում են մահացությունը և ապահովում երկրի տնտեսական երկարաժամկետ շահույթ։ VSL-ի կիրառումը Հայաստանում կարող է զգալիորեն բարձրացնել պետական ծրագրերի արդյունավետությունը և նպաստել մարդկանց կյանքի որակի բարելավմանը։