Ինչպես է ԲՐԻՔՍ+-ը վերաձևավորում համաշխարհային տնտեսական դաշտը Անցյալ շաբաթ Կազանի կոնգրեսների պալատում տեղի ունեցավ ԲՐԻՔՍ+ պետությունների հերթական գագաթնաժողովը։ ԲՐԻՔՍ-ի 16-րդ գագաթնաժողովը, որին մասնակցում էին աննախադեպ թվով՝ 37 պետությունների ղեկավարներ, ցույց տվեց, թե որքան խորն է փոխվում համաշխարհային տնտեսության ծանրության կենտրոնը։ Միասին վերցրած, այս առաջնորդները ներկայացնում են համաշխարհային ՀՆԱ-ի 46.9%-ը (2023թ․ գնողունակության համարժեքությամբ) և աշխարհի բնակչության 57.4%-ը։ Սակայն թվերը պատմության միայն մի մասն են արտացոլում։ Գծապատկեր 1. ԲՐԻՔՍ+ պետությունները 2023թ․ դրությամբ ապահովում են համաշխարհային ՀՆԱ-ի 34.73%-ը (գնողունակության համարժեքությամբ)՝ արդեն գերազանցելով G7 պետությունների ցուցանիշը՝ 28.22%։ Այս ցուցանիշն արտացոլում է համաշխարհային տնտեսական ուժերի հիմնարար վերադասավորումը։  Չինաստանը հանդիսանում է ԲՐԻՔՍ+ տնտեսական առաջատար անդամ՝ ապահովելով համաշխարհային ՀՆԱ-ի 18.2%-ը, մինչդեռ Հնդկաստանը՝ 7.7%-ը, իսկ Ռուսաստանը՝ 3.4%-ը։ Այս ցուցանիշները վկայում են 1990-ականների համեմատ տեղի ունեցած զգալի փոփոխության մասին, երբ G7 տնտեսությունները գերիշխում էին՝ ապահովելով համաշխարհային տնտեսության գրեթե կեսը՝ 46.4%։ Այս տարվա գագաթնաժողովն առանձնահատուկ է նաև ԲՐԻՔՍ-ի գործընկերության շրջանակի ընդլայնմամբ։ Տասներեք նոր երկրներ ստացան ԲՐԻՔՍ-ի գործընկեր երկրի կարգավիճակ, այդ թվում՝ ռազմավարական դիրք ունեցող տնտեսություններ, ինչպիսիք են Թուրքիան, Ինդոնեզիան և Սաուդյան Արաբիան։ Գծապատկեր 2. Թերևս ամենահուշագրավ տնտեսական փաստարկը Ռուսաստանի տնտեսական դիմակայունությունն է։ Չնայած 2022 թվականից ի վեր կիրառված աննախադեպ՝ ավելի քան 19 հազար միջազգային պատժամիջոցներին, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի վերջին տվյալների համաձայն, Ռուսաստանը դարձել է աշխարհի չորրորդ խոշորագույն տնտեսությունը՝ հաշվի առնելով գնողունակության համարժեքությունը։ Սա որոշակի հարցեր է բարձրացնում բազմաբևեռ աշխարհում տնտեսական պատժամիջոցների արդյունավետության վերաբերյալ։ Գնողունակության համարժեքությունը (PPP) տնտեսագիտական ցուցանիշ է, որն օգտագործվում է տարբեր երկրների տնտեսությունները համեմատելիս։ Այն հաշվի է առնում երկրների միջև գների տարբերությունը՝ չափելով, թե նույն ապրանքների և ծառայությունների զամբյուղը որքան է արժենում տարբեր երկրներում։  Օրինակ՝ եթե ԱՄՆ-ում միևնույն սպառողական զամբյուղի համար ծախսվում է 100 դոլար, իսկ Հայաստանում՝ 25,000 դրամ, ապա PPP փոխարժեքը կլինի 1 դոլար = 250 դրամ։ Սա թույլ է տալիս ավելի ճշգրիտ համեմատել երկրների իրական տնտեսական ներուժը, որով տնտեսությունները կարող են ձեռք բերել համարժեք ապրանքներ, ծառայություններ, ինչպես նաև վճարել աշխատավարձեր: Գծապատկեր 3. Մինչ արևմտյան երկրները կիրառել են հազարավոր պատժամիջոցներ, դրանք ակամայից արագացրել են այլընտրանքային ֆինանսական մեխանիզմների զարգացումը։ Գագաթնաժողովի ընթացքում հայտարարված ԲՐԻՔՍ Pay համակարգը թերևս ամենակոնկրետ քայլն է զուգահեռ ֆինանսական ենթակառուցվածքի ստեղծման ուղղությամբ։ Այս բլոկչեյնի վրա հիմնված վճարային համակարգը նպատակ ունի դյուրացնել տեղական արժույթներով գործարքները՝ պոտենցիալ կերպով նվազեցնելով ԲՐԻՔՍ+ անդամ պետությունների կախվածությունը SWIFT-ից։

Հայաստանը ԲՐԻՔՍ+ գագաթնաժողովի համատեքստում

Գագաթնաժողովի հետևանքները տարածաշրջանային տնտեսական ճարտարապետության համար հատկապես հետաքրքիր են Կովկասի տարածաշրջանում։ Թուրքիայի մուտքը ԲՐԻՔՍ-ի գործընկերության շրջանակ՝ որպես տասներեք նոր գործընկեր երկրներից մեկը, նշանակալի տեղաշարժ է։ Իր զգալի՝ 3.77 տրիլիոն դոլար ՀՆԱ-ով (գնողունակության համարժեքությամբ) 2023 թվականին, Թուրքիայի մասնակցությունը կարող է հիմնովին փոխել տարածաշրջանային առևտրի օրինաչափությունները։ Հայաստանի դիրքը նույնպես ուշագրավ է։ Որպես ԵԱՏՄ անդամ, Հայաստանը գտնվում է կարևոր խաչմերուկում։ Հարևան Իրանի՝ որպես ԲՐԻՔՍ+ լիիրավ անդամի կարգավիճակը ստեղծում է տնտեսական համագործակցության նոր հնարավորություններ։ ԲՐԻՔՍ+ և ԵԱՏՄ անդամների միջև գոյություն ունեցող արտոնյալ և զրոյական մաքսատուրքերով առևտրի պայմանավորվածությունները Հայաստանին առաջարկում են կոնկրետ ուղիներ՝ իրանական առևտրային ուղիների միջոցով արտահանման շուկաները դիվերսիֆիկացնելու համար։ Ադրբեջանի ներկայությունը գագաթնաժողովին ավելացնում է այս տարածաշրջանային տնտեսական վերափոխման մեկ այլ շերտ։ ԲՐԻՔՍ-ի շրջանակներում տարածաշրջանային առևտրային համագործակցության ընդլայնման ներուժը կարող է վերաձևավորել Կովկասում ավանդական տնտեսական հարաբերությունները։

Նոր ֆինանսական ճարտարապետություն

ԲՐԻՔՍ-ի գագաթնաժողովին Ռուսաստանի նախագահը հայտարարեց հացահատիկային բորսայի ստեղծման մասին, որը կոնկրետ քայլ է ապրանքների առևտրի այլընտրանքային մեխանիզմների ստեղծման ուղղությամբ։ Այս բորսան, որը «կնպաստի ապրանքների և հումքի համար արդար և կանխատեսելի գնային ցուցիչների ձևավորմանը», նախատեսված է որպես ավելի լայն ապրանքային և ռեսուրսային բորսայի համակարգի նախադրյալ։ Գծապատկեր 4. ԲՐԻՔՍ+ անդամների միջև այլընտրանքային վճարման միջոցների ստեղծումը խոսուն է նաև մեծ յոթնյակի (G7) մասնաբաժնի համաշխարհային ՀՆԱ-ում կայուն անկման համատեքստում՝ 1990 թվականի 46.4%-ից հասնելով 2025 թվականի 29.6%-ին, մինչդեռ ԲՐԻՔՍ երկրները գրանցել են կայուն աճ։ Սա միայն հարաբերական տնտեսական կշռի մասին չէ. այն վերաբերում է զուգահեռ տնտեսական ինստիտուտների և մեխանիզմների ստեղծմանը։ Գագաթնաժողովը ներկայացրել է մի շարք կոնկրետ տնտեսական նախաձեռնություններ՝
  1. ԲՐԻՔՍ Pay համակարգ։ Այս բլոկչեյնի վրա հիմնված վճարային մեխանիզմն ավելին է, քան պարզապես տեխնիկական նորարարությունը։ Այն ռազմավարական քայլ է արևմտյան գերիշխանությամբ ֆինանսական ենթակառուցվածքներից կախվածությունը նվազեցնելու ուղղությամբ։ Համակարգի կենտրոնացումը տեղական արժույթներով գործարքների վրա կարող է էականորեն փոխել միջազգային առևտրի օրինաչափությունները։
Ստորև ներկայացված սիմվոլիկ թղթադրամը, որը գագաթնաժողովի ընթացքում ընծայվել էր ՌԴ նախագահին, խորհրդանշում է ԲՐԻՔՍ Pay համակարգը
  1. Ապրանքների առևտրի ենթակառուցվածք։ Առաջարկվող հացահատիկային բորսան, որը կարող է վերաճել ավելի լայն ապրանքային բորսայի, կարող է վերաձևավորել համաշխարհային ապրանքային շուկաները։ Այս նախաձեռնությունն ուղղակիորեն անդրադառնում է զարգացող տնտեսությունների հիմնական խոցելի կետերից մեկին՝ դոլարով արտահայտված ապրանքային առևտրից նրանց կախվածությանը։
  2. Տեղական արժույթներով հաշվարկների մեխանիզմներ։ Գագաթնաժողովի շեշտադրումը տեղական արժույթներով առևտրի հաշվարկների ընդլայնման վրա արտացոլում է դոլարից կախվածության նվազեցման ավելի լայն միտումը։ Խոսքը դոլարը լիովին փոխարինելու մասին չէ, այլ միջազգային առևտրի համար կենսունակ այլընտրանքներ ստեղծելու մասին։

Եզրակացություն

Կազանի գագաթնաժողովն արդեն ավելին է, քան պարզապես զարգացող տնտեսությունների հերթական հավաքը։ Այն առաջարկել է քայլեր դեպի այլընտրանքային տնտեսական ճարտարապետություն, որտեղ ավանդական արևմտյան առաջնորդությամբ ինստիտուտները լրացվում են, իսկ գուցե ի վերջո մրցակցության մեջ մտնում զուգահեռ կառույցների հետ։ tvyal.com