2025 թվականի սկզբից ԱՄՆ-ի և Չինաստանի միջև առևտրային հակամարտությունը հասել է իր նոր գագաթնակետին՝ ազդելով ոչ միայն երկու խոշորագույն տնտեսությունների, այլև ամբողջ գլոբալ շուկայի վրա։
Ապրիլի 9-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարեց նոր մաքսատուրքերի կիրառման մասին՝ Չինաստանից ներմուծվող ապրանքների վրա սահմանելով մինչև 125% մաքսատուրք։ Սա շարունակությունն էր նախորդ շաբաթների ընթացքում արդեն իսկ սահմանված 104%-ի։
Թրամփի վարչակազմը փաստարկում է, որ նման քայլերը անհրաժեշտ են ամերիկյան արդյունաբերության պաշտպանության և արդար առևտրային պայմանների վերականգնման համար։ Մյուս կողմից, Չինաստանը չուշացավ պատասխան արձագանքով՝ ԱՄՆ-ից ներմուծվող ապրանքների վրա սահմանելով մինչև 84% մաքսատուրքեր՝ հատկապես թիրախավորելով գյուղատնտեսական, ավիացիոն և տեխնոլոգիական ոլորտները։
Առևտրային ծավալների կրճատում և վիճակագրական պատկեր
Այսպիսի քաղաքական քայլերը զգալիորեն ազդել են երկու երկրների միջև առևտրային ծավալների վրա։ ԱՄՆ-ի պաշտոնական տվյալներով՝ 2024 թվականին Չինաստանի հետ առևտրային դեֆիցիտը կազմել է 295.4 միլիարդ դոլար։ Համաշխարհային առևտրի կազմակերպության գնահատմամբ՝ առկա լարվածությունը կարող է հանգեցնել առևտրային հարաբերությունների մինչև 80% կրճատման՝ խորացնելով ռիսկերը համաշխարհային տնտեսական աճի համար։
Չինաստանի տնտեսական դանդաղում և ամերիկյան գյուղատնտեսության խնդիրները
Goldman Sachs ներդրումային բանկի կանխատեսմամբ՝ Չինաստանի իրական ՀՆԱ-ի աճը 2025 թվականին կդանդաղի մինչև 4%՝ մասամբ պայմանավորված ԱՄՆ-ի կողմից կիրառված մաքսատուրքերով։ Միաժամանակ, Չինաստանի հակաքայլերի արդյունքում ԱՄՆ ֆերմերները լուրջ տնտեսական կորուստներ են կրել։ Սոյայի վրա սահմանված բարձր մաքսատուրքերը նվազեցրել են գները, ինչը բացասաբար է անդրադարձել ֆերմերների եկամուտների վրա։
Տեխնոլոգիական հատվածի արձագանքը
Տեխնոլոգիական ոլորտը ևս չի մնացել անմասն այս լարվածությունից։ Մեծ տեխնոլոգիական ընկերությունները՝ Apple-ը, Microsoft-ը և այլք, բախվել են արտադրական ծախսերի աճի հետ, ինչը պայմանավորված է Չինաստանում արտադրության վրա մեծ կախվածությամբ։ Դրան ի պատասխան՝ Apple-ը սկսել է տեղափոխել իր արտադրական հզորությունները Հնդկաստան՝ փորձելով դիվերսիֆիկացնել մատակարարման շղթան։
Պատմական համատեքստ և քաղաքական ուղերձներ
ԱՄՆ-Չինաստան առևտրային պատերազմը սկիզբ է առել դեռևս 2018 թվականին, երբ Թրամփի վարչակազմը սկսեց մաքսատուրքերի աստիճանական բարձրացումը՝ պատճառաբանելով Չինաստանի կողմից մտավոր սեփականության խախտումները և ԱՄՆ արդյունաբերության նկատմամբ անարդար մրցակցությունը։ Չինաստանը պատասխանեց համաչափ քայլերով, ինչից հետո հակամարտությունը շարունակվեց տարիներ շարունակ։
Թեև Դոնալդ Թրամփն այլևս պաշտոնապես չի զբաղեցնում նախագահի աթոռը, իր հայտարարություններն ու դիրքորոշումները շարունակում են ազդել քաղաքական օրակարգի վրա։ Վերջերս նա կրկին վերահաստատեց, որ պայքարը դեռ ավարտված չէ, և որ ԱՄՆ-ը պետք է ձգտի առավել նպաստավոր պայմաններով նոր համաձայնագրերի։
Ներկայիս վարչակազմի մոտեցումները
Նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմը ձգտում է վերանայել նախկին քաղաքականությունը՝ վերականգնելու գործընկերային կապերը Եվրոպայի, Ասիայի և Օվկիանոսի որոշ երկրների հետ։ ԵՄ-ի, Ճապոնիայի, Հարավային Կորեայի և Ավստրալիայի հետ փոխգործակցության խորացումը դիտարկվում է որպես հնարավոր հակակշիռ Չինաստանի տնտեսական ազդեցությանը։
Գլոբալ արձագանք և նոր գործընկերություններ
Թրամփի վերջին հայտարարություններին արձագանքել են նաև այլ երկրներ, որոնք պատրաստակամություն են հայտնել քննարկել ԱՄՆ-ի հետ նոր առևտրային համաձայնագրեր։ Հնդկաստանը, Բրազիլիան և Մեծ Բրիտանիան նշվել են որպես պոտենցիալ նոր գործընկերներ։ Բրեքսիթից հետո Միացյալ Թագավորությունը հատկապես հետաքրքրված է ԱՄՆ-ի հետ նոր համագործակցությունների ձևավորմամբ, ներառյալ՝ թվային առևտուրը և գյուղատնտեսական արտադրանքը։
Տնտեսական հետևանքներ և ապագայի տեսլական
Տնտեսագետների մեծ մասը նշում է, որ շարունակական առևտրային հակամարտությունները կարող են բարդացնել մատակարարման շղթաները, բարձրացնել ապրանքների գները և դանդաղեցնել համաշխարհային տնտեսական աճը։ Սակայն միևնույն ժամանակ, ԱՄՆ-ը փորձում է օգտագործել առիթը՝ խթանելու որոշ ռազմավարական ոլորտների զարգացումը, մասնավորապես՝ վերականգնվող էներգետիկայի, կիսահաղորդիչների և ռազմական տեխնոլոգիաների ոլորտներում՝ նվազեցնելով կախվածությունը Չինաստանից։
***
2025 թվականին ԱՄՆ-Չինաստան առևտրային պատերազմը ոչ միայն չի հանդարտվում, այլև նոր լարվածություն է առաջացնում միջազգային առևտրային դաշտում։ Սահմանված մաքսատուրքերը, քաղաքական հայտարարությունները և տնտեսական գնահատականները վկայում են այս հակամարտության խորության և տարածքային ազդեցության մասին։ Թեև որոշակի բանակցային հեռանկարներ կան, առկա է իրական վտանգ՝ գլոբալ տնտեսության հետագա դանդաղեցման և շուկաների անկայունության առումով։
