Հայաստանում գործող բազմաթիվ փոքր և միջին ձեռնարկատերեր բախվում են ոչ միայն շուկայական կամ ֆինանսական դժվարությունների, այլև հոգեբանական և մշակութային խոչընդոտների։ Այս խնդիրների ամենաակնառու դրսևորումներից մեկը «աճելու վախն» է։
Ի՞նչ է սա նշանակում, ինչի՞ց է բխում, և ի՞նչ հետևանքներ է թողնում տնտեսության վրա։
Աճելու վախի էությունը
Բիզնեսում աճը ենթադրում է նոր շուկաներ գրավել, աշխատակիցների թիվը մեծացնել, ներդրումներ անել տեխնոլոգիաներում, փոխել կառավարման մոդելը։ Սակայն Հայաստանի բազմաթիվ ձեռնարկատերեր այդ քայլերից խուսափում են՝ նույնիսկ երբ ունակ են զարգանալ։
Այս վարքագիծը բխում է մի շարք պատճառներից, որոնցից հիմնականները ներառյալ են․
1. Պետական վերահսկողական կառույցների վախը
Շատերը կարծում են, որ եթե բիզնեսը փոքր է և «աննկատ», ապա ավելի քիչ ռիսկեր կան ստուգումների, տուգանքների կամ վարչական բարդությունների տեսանկյունից։ Մեծանալը կարող է դիտարկվել որպես «պաշտոնական ուշադրություն գրավելու» ռիսկեր պարունակող քայլ։
«Մեծ բիզնես՝ մեծ խնդիրներ» պատկերացումը խորապես արմատացած է բազում ձեռնարկատերերի մտածելակերպում։
2. Կառավարման ռեսուրսների պակաս
Ձեռնարկատերերի մի մասը չունի անհրաժեշտ գիտելիք, գործիքներ կամ թիմ՝ մեծ բիզնես կառավարելու համար։ Աճը նշանակում է նոր մարտահրավերներ՝ ներքին վերահսկողությունից մինչև մարդկային ռեսուրսների կառավարում, ինչը մեծ անորոշություն է ստեղծում։
Ոչ բոլորն են պատրաստ անցում կատարել «ձեռքով կառավարվող» մոդելից դեպի կառուցվածքային համակարգ։
3. Ֆինանսական ռիսկերից խուսափում
Աճը հաճախ պահանջում է վարկեր վերցնել, նոր տեխնոլոգիաներ ներդնել կամ շահույթի մի մասը վերաօգտագործել։ Սակայն շատերը վախենում են պարտքերից, ներդրումային ռիսկերից, մատակարարման և վաճառքի շղթայի ընդլայնումից։
«Ավելի լավ է կայուն ապրեմ, քան ռիսկով փորձեմ մեծանալ» մտածելակերպը խանգարում է նոր մակարդակի անցմանը։
4. Շուկայի նկատմամբ անվստահություն
Հայաստանում սպառողական շուկան սահմանափակ է․ հաճախ ձեռնարկատերը կասկածում է՝ արդյոք իր ապրանքին կամ ծառայությանը կգտնվի բավարար պահանջարկ։ Մինչև նոր կամ արտասահմանյան շուկաների մուտք գործելը հաճախ ընկալվում է որպես շատ բարդ կամ անհասանելի գործընթաց։
5. Մշակութային գործոններ և հոգեբանական պատնեշներ
Աճը պահանջում է վստահություն սեփական ուժերի հանդեպ, սակայն բազում ձեռնարկատերեր ունեն «ինքնավստահության բաց»։ «Լավ է մնամ իմ չափի մեջ, քիչ ապրեմ, բայց հանգիստ» մտածողությունը արմատավորվում է անցյալից՝ կապված է խորհրդային շրջանի ժառանգության և սոցիալական կայունության փնտրտուքի հետ։
Ինչու է այս ամենը խնդիր
Աճելու վախը նշանակում է՝ տնտեսությունը մնում է կայուն, բայց ոչ զարգացող։
-
Ստեղծվում է սահմանափակ քանակով աշխատատեղեր
-
Նվազում է արտահանման պոտենցիալը
-
Թուլանում է ներդրումային գրավչությունը
-
Տեղական արտադրողը չի մրցում միջազգայինի հետ
Ինչ անել․ լուծման ուղիներ
Գործարար կրթություն
Պետք է խթանել գործարար կրթական ծրագրերը, մենթորությունը և գործնական ուսուցումը՝ կառավարման, ֆինանսների, ռազմավարության ոլորտներում։
Վստահելի բիզնես միջավայր
Պետությունը պետք է ձևավորի կանխատեսելի, թափանցիկ և հավասար պայմաններ բոլորի համար՝ հստակ խաղի կանոններով։
Հոգեբանական աջակցություն և ներշնչում
Հատուկ ուշադրություն է պետք դարձնել գործարար մտածողության փոփոխությանը՝ պատմություններով, հաջողված օրինակներով, համայնքների ներգրավմամբ։
Մասնավոր հատվածի միավորում
Բիզնես միություններն ու ակումբները կարող են աջակցել աճող ձեռնարկություններին՝ փորձի փոխանակման և գործընկերային հնարավորությունների միջոցով։
Աճի նկատմամբ վախը միայն անհատի հարց չէ։ Այն համակարգային երևույթ է, որը պահանջում է համատեղ լուծումներ՝ պետության, հասարակության, բիզնեսի և կրթության մակարդակներում։ Երբ ձեռնարկատերն իրեն ապահով և հմուտ է զգում, նա սկսում է աճել՝ իր հետ զարգացնելով նաև երկրի տնտեսությունը։
