2025 թվականի ապրիլը նշանավորվել է սննդամթերքի համաշխարհային շուկայում նկատելի գնաճով։ ՄԱԿ-ի պարենային և գյուղատնտեսական կազմակերպության՝ FAO-ի հրապարակած պարենային գների ինդեքսը կազմել է 128.3 միավոր։ Սա ամենաբարձր ցուցանիշն է վերջին երկու տարվա ընթացքում՝ համադրելի միայն 2023 թվականի մարտի ցուցանիշի հետ։
Թեև աճը ամսական կտրվածքով կազմում է 1 տոկոս, այն միջազգային շուկայում գնահատվում է որպես զգալի թանկացում, հատկապես հաշվի առնելով վերջին ամիսների հարաբերական կայունությունը։
Ինչ է ցույց տալիս պարենային գների ինդեքսը
FAO-ի ինդեքսը համարվում է համաշխարհային շուկայում պարենային ապրանքների գների հետևման կարևոր գործիք։ Այն վերահսկում է հացահատիկների, բուսայուղերի, կաթնամթերքի, մսի և շաքարի միջազգային գների դինամիկան։ Ապրիլին աճը պայմանավորված է եղել հատկապես շաքարի և բուսայուղերի գների բարձրացմամբ։ Այս ապրանքախմբերում նկատվել են արտադրության և մատակարարման խափանումներ, որոնք էլ իրենց հերթին շղթայական ազդեցություն են թողել շուկայի մնացած հատվածների վրա։
Բրազիլիայում եղանակային անբարենպաստ պայմանները խաթարել են շաքարի արտադրությունը, իսկ Հարավարևելյան Ասիայում՝ արմավենու յուղի արտադրությունը կրճատվել է։ Միևնույն ժամանակ, հացահատիկների միջազգային գներն աճել են՝ պայմանավորված որոշ երկրների՝ հատկապես սևծովյան տարածաշրջանի խաղացողների, առաջարկի անկումով։
Ինչու է սա կարևոր սպառողների համար
Թեև այս բարձրացումը դեռևս գրանցվել է միջազգային մակարդակում, այն անխուսափելիորեն սկսում է արտացոլվել նաև մանրածախ շուկաներում։ Սուպերմարկետներում և մթերային խանութներում գների թանկացումը դեռ լիովին նկատելի չէ՝ քանի որ ներկայումս վաճառվում են նախկինում ներկրված ապրանքներ։ Սակայն երբ այդ ապրանքները սպառվեն, և ներկրողները սկսեն նոր գնային պայմաններով ներմուծում, սպառողները կզգան թանկացման իրական ազդեցությունը։
Սա հատկապես մտահոգիչ է այն երկրների համար, որոնց տնտեսություններն ու սպառողական զամբյուղները մեծապես կախված են ներմուծվող սննդամթերքից։ Շաքարից, բուսայուղերից և հացից պատրաստվող բազմաթիվ ապրանքներ՝ քաղցրավենիք, հրուշակեղեն, հացաբուլկեղեն և կիսապատրաստի մթերքներ, կարող են զգալի թանկանալ։ Արդյունքում, սպառողները ստիպված կլինեն վերանայել իրենց գնումների կառուցվածքը կամ փոխարինել որոշ մթերքներ ավելի մատչելի տարբերակներով։
Տնտեսական և սոցիալական հետևանքներ
Սննդամթերքի թանկացումը կարող է ծանր ազդեցություն ունենալ հատկապես ցածր եկամուտ ունեցող ընտանիքների վրա։ Այս խմբերը սովորաբար իրենց եկամտի զգալի մասը ծախսում են սննդի վրա, և ամենափոքր գնաճն անգամ լուրջ ճնշում կարող է գործադրել ընտանեկան բյուջեի վրա։ Բացի այդ, սննդի թանկացումները կարող են խորացնել սոցիալական անհավասարությունները և հանգեցնել անհանգստությունների, հատկապես այն երկրներում, որտեղ կառավարությունները չունեն արդյունավետ աջակցման մեխանիզմներ։
Հավելյալ անհանգստություն է առաջացնում նաև մատակարարման շղթաների խոցելիությունը՝ պայմանավորված կլիմայական փոփոխություններով և առևտրային սահմանափակումներով։ Օրինակ՝ եթե որոշ երկրներ որոշեն ժամանակավորապես արգելել բրնձի կամ շաքարի արտահանումը ներքին շուկայի կայունությունն ապահովելու նպատակով, դա կսրի միջազգային պահանջարկը և կհանգեցնի գների հետագա աճի։
Ինչպե՞ս կանդրադառնա Հայաստանի վրա
Հայաստանն արտաքինից մեծապես կախված է սննդամթերքի ներմուծումից, հատկապես՝ շաքարի, բուսայուղերի, ալյուրի և դրանցից պատրաստվող արտադրանքի մասով։ Դրա հետևանքով՝ միջազգային շուկայում գրանցված թանկացումները ուշացումով, բայց անխուսափելիորեն սկսում են արտացոլվել նաև տեղական մանրածախ գների վրա։
Ներկայում վաճառվող ապրանքները հաճախ ձեռք են բերվել հին պայմաններով, բայց մոտակա ամիսներին, երբ ներկրումները կկատարվեն արդեն թանկացած միջազգային գներով, սուպերմարկետներում և խանութներում սպասվում է գնաճ։
Արդյո՞ք սա վերադարձ է 2022 թվականի ճգնաժամային մակարդակներին
Չնայած ապրիլին գրանցված բարձրացմանը՝ ներկայիս գները դեռևս զգալիորեն ցածր են 2022 թվականի գագաթնակետային մակարդակից։ Այդ ժամանակ աշխարհը բախվել էր պարենային ճգնաժամի՝ պայմանավորված Ուկրաինայի պատերազմի, նավթի գների կտրուկ աճի և լոգիստիկ խափանումների համադրությամբ։ Ներկա գնաճը դեռ չի հասել այդ մակարդակին, սակայն վերլուծաբանները զգուշացնում են, որ եթե մի քանի կարևոր գործոններ միաժամանակ կրկնվեն՝ եղանակային խնդիրներ, արտահանման սահմանափակումներ, քաղաքական անկայունություն, ապա 2025 թվականը ևս կարող է վերածվել պարենային ռիսկերի նոր փուլի։
Ինչ հետևել առաջիկայում
Մոտ ապագայում սննդամթերքի գների շարունակականությունը կախված կլինի բերքի կանխատեսումներից, գլոբալ առևտրային որոշումներից և բնական պայմաններից։ Անհրաժեշտ է ուշադրությամբ հետևել թե՛ միջազգային զեկույցներին, թե՛ տեղական գների փոփոխությանը։ Բացի այդ, սպառողները կարող են վերանայել իրենց գնումների մոտեցումը, նախապատվություն տալ տեղական մատակարարմանը, հետևել խանութների ակցիաներին և խուսափել սննդի անհարկի պաշարումից, ինչը կարող է ավելի խաթարել շուկան։
