Տնտեսական աճի դանդաղումը և 2024 թվականի բյուջեի ցուցանիշները
2024 թվականի պետական բյուջեի հիմքում դրվել էր 7% տնտեսական աճի նպատակ, սակայն ընթացիկ կանխատեսումներով տարվա ամփոփումը կկազմի ընդամենը 5.8%։ Տնտեսական ակտիվության աճի տեմպի դանդաղումը, հատկապես տարվա երկրորդ կեսից սկսած, զգալի ազդեցություն է թողել այս ցուցանիշի վրա։ Հոկտեմբերին տնտեսական ակտիվության աճի տեմպը նվազել է 4.2%-ի՝ հասնելով տարվա ամենացածր մակարդակին, ինչը 2.8 տոկոսային կետով ցածր է սեպտեմբերի ցուցանիշից։ Ակնկալվում է, որ տարվա վերջում աճի տեմպի նվազումը կարող է խորանալ՝ բացասաբար անդրադառնալով պետական բյուջեի կատարման վրա։
2024 թվականի հունվար-հոկտեմբեր ամիսներին պետական բյուջեի եկամուտները կազմել են 2,073.4 մլրդ դրամ՝ տարեկան կտրվածքով աճելով 6.5%-ով։ Սակայն ոչ հարկային եկամուտները նվազել են 5.7%-ով, ինչը հավելյալ խնդիրներ է առաջացրել եկամուտների գեներացման համար։ Այդ ընթացքում բյուջեի ծախսերը կազմել են 2,284.9 մլրդ դրամ՝ 16.3% աճով։ Արդյունքում, բյուջեի պակասուրդը հասել է 211.5 մլրդ դրամի՝ զգալիորեն գերազանցելով նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի 19 մլրդ դրամի մակարդակը։
Պետական պարտքի աճն ու հարկային բեռի վերանայում
Բյուջեի պակասուրդի ֆինանսավորումն իրականացվում է հիմնականում պետական պարտքի ավելացման հաշվին։ Հոկտեմբերի դրությամբ պետական պարտքը հասել է 12.6 մլրդ դոլարի՝ տարեկան կտրվածքով աճելով 13.6%-ով։ Հարկային քաղաքականության փոփոխությունների շրջանակներում կառավարությունը որոշել է փոքր բիզնեսների համար հարկային բեռի կտրուկ ավելացման ուղին՝ նրանց դուրս բերելով շրջանառության հարկի դաշտից։ Այս քայլը նպաստում է փոքր և միջին բիզնեսների թուլացմանը և կարող է խթանել մոնոպոլիաների աճը՝ նվազեցնելով տնտեսական մրցակցությունը։
Այս փոփոխությունները ոչ միայն կարող են հանգեցնել գների աճի, այլև նպաստել աշխատատեղերի կրճատմանը, ինչը լրացուցիչ դժվարություններ կստեղծի տնտեսության համար։
Տնտեսական աճի կախվածությունը արտաքին գործոններից
Հայաստանի տնտեսությունը զգալի կախվածություն ունի արտաքին գործոններից։ 2024 թվականին տնտեսական աճի հիմնական շարժիչ ուժը եղել է ոսկերչական ապրանքների վերաարտահանումը, որը խթանվել է Ռուսաստանի նկատմամբ Արևմուտքի պատժամիջոցներով։ Սակայն այս ուղղությունը մնում է խոցելի, և միջազգային իրավիճակի փոփոխության դեպքում կարող է լուրջ բացասական ազդեցություն ունենալ երկրի տնտեսության վրա։
2025 թվականի բյուջեի վերանայված ցուցանիշները
2025 թվականի պետական բյուջեի վերանայված նախագծի համաձայն՝ ՀՆԱ-ն կանխատեսվում է 10 տրիլիոն 891 մլրդ դրամ՝ տնտեսական աճի 5.1% մակարդակով։ Այս ցուցանիշները իջեցվել են նախնական տարբերակի համեմատ՝ ՀՆԱ-ն՝ 158 մլրդ դրամով, իսկ տնտեսական աճը՝ 0.5 տոկոսային կետով։
Պետական բյուջեի եկամուտները 2025-ին նախատեսվում են 2 տրիլիոն 837 մլրդ դրամ, ինչը նախնական տարբերակի համեմատ նվազել է 35.5 մլրդ դրամով՝ հիմնականում հարկային եկամուտների նվազման հաշվին։ Նշված նվազումը պայմանավորված է համախառն ներքին արդյունքի վերագնահատմամբ և տնտեսական աճի դանդաղեցմամբ։
Պետական բյուջեի ծախսերը կկազմեն 3 տրիլիոն 441 մլրդ դրամ՝ ներառելով ընթացիկ ծախսերի 2 տրիլիոն 706 մլրդ դրամ և կապիտալ ծախսերի 734 մլրդ դրամ։ Ծախսերի առաջին փուլի համեմատ նախատեսվում է 40.8 մլրդ դրամի նվազում՝ հիմնականում մակրոպահուստների հաշվին։
Ռազմավարական առաջնահերթությունները
Հայաստանի տնտեսությունը կանգնած է լուրջ մարտահրավերների առաջ, որոնց հաղթահարման համար անհրաժեշտ են ռազմավարական քայլեր.
1. Արտաքին կախվածության նվազեցում. Արտահանման նոր ուղղությունների և տեղական արտադրության զարգացման խթանում։
2. Փոքր և միջին բիզնեսի աջակցություն. Հարկային քաղաքականության վերանայում՝ խուսափելով փոքր բիզնեսների համար ավելորդ բեռից։
3. Պետական պարտքի կայունացում. Արդյունավետ ծախսերի և եկամուտների հավասարակշռում՝ կանխելով պարտքի շարունակական աճը։
