Հայաստանի տնտեսությունը վերելքի մեջ է՝ շնորհիվ Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) անդամակցության: Վերջին տասը տարիների ընթացքում ԵԱՏՄ-ն դարձել է Հայաստանի տնտեսական առաջընթացի կարևոր հենասյունը, հատկապես արտահանման և գյուղատնտեսության ոլորտներում: Սակայն այս հաջողությունները մեծապես հիմնված են ԵԱՏՄ-ի վրա, ինչը երկարաժամկետ հեռանկարում վտանգավոր է։
2023 թվականին Հայաստանի և ԵԱՏՄ երկրների միջև ապրանքաշրջանառությունն աճել է 43%-ով՝ հասնելով 7.6 միլիարդ դոլարի: Հայաստանի տնտեսական աճը 2022 թվականին կազմել է 12.6%, իսկ 2023 թվականին՝ 9.4%: Չնայած այս հաջողություններին, ԵԱՏՄ-ից և Ռուսաստանից կախվածությունը զգալի ռիսկեր է պարունակում՝ խոցելի դարձնելով Հայաստանի տնտեսությունը արտաքին քաղաքական փոփոխությունների և պատժամիջոցների նկատմամբ:
Հայաստանի տնտեսական վերելքին նպաստել են նաև այլ գործոններ: Ռուս-ուկրաինական պատերազմը հանգեցրել է ռուսական ռելոկանտների հոսքին Հայաստան, ինչը բերել է լրացուցիչ ներդրումներ և տնտեսական ակտիվություն: Արևմտյան պատժամիջոցների խուսափելու համար որոշ երկրներ օգտվում են Հայաստանի միջոցով Ռուսաստանի հետ կապեր հաստատելու հնարավորությունից:
Հայաստանի տնտեսության զարգացման նոր հեռանկարներ են բացվել ԱՄԷ-ի հետ համագործակցության շնորհիվ: 2023 թվականին ԱՄԷ-ն դարձել է Հայաստանի ներդրումային գործընկերների ցանկի առաջատարը և երկրորդ խոշորագույն առևտրային գործընկերը՝ փոխադարձ առևտրի ծավալներով:
Հայաստանի և ԱՄԷ-ի միջև առևտրաշրջանառության ծավալը հասել է 2.8 միլիարդ դոլարի: ԱՄԷ-ից ներդրումների մեծ մասը ուղղվել է մետաղական հանքաքարի արդյունահանմանը, ինչը նախկինում ներդրում չի ունեցել, ինչը կարող է պայմանավորված լինել Ռուսաստանի հանդեպ կիրառվող պատժամիջոցների խուսափելու փորձերով:
Կառավարության ներկայացուցիչները ասում են, որ ներդրումները Հայաստանում դիվերսիֆիկացված են՝ ներառելով ոչ միայն Ռուսաստանը, այլև Հնդկաստանը, Չինաստանը, Ճապոնիան և ԵՄ երկրները: 2023 թվականի առաջին կիսամյակում ԱՄԷ-ից ներդրումների զուտ ներհոսքը հասել է 268 միլիոն դոլարի, որի 98%-ը բաժին է ընկել օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներին (ՕՈՒՆ):
Չնայած ԵԱՏՄ-ի ընձեռած հնարավորություններին, Հայաստանի համար անհրաժեշտ է բազմակողմանի մոտեցում՝ պատրաստվելով համագործակցել այլ բիզնես միջավայրերի հետ: Եվրոպայի, արևմտյան այլ երկրների, Չինաստանի և Հնդկաստանի հետ կապերի ամրապնդումը հնարավորություն կտա նվազեցնել կախվածությունը ԵԱՏՄ-ից: Հայաստանի համար հեռանկարային են նաև տնտեսական հարաբերությունների զարգացումը Միացյալ Նահանգների, Կանադայի և Հարավային Ամերիկայի երկրների հետ:
Բացի այդ, կարևոր է Հայաստանում բիզնես մեդիայի կայացումը: Արդյունավետ և թափանցիկ տեղեկատվական հարթակների առկայությունը կօգնի ներդրողներին և գործարարներին ավելի հստակ պատկերացում կազմել Հայաստանի տնտեսության հնարավորությունների մասին: Բիզնես մեդիայի զարգացումը կնպաստի երկրի տնտեսության նկատմամբ վստահության ամրապնդմանը և նոր ներդրումների ներգրավմանը:
Գործնական խորհուրդներ՝ ինչպես կայացնել բազմակողմանի տնտեսական մոտեցում
- «Ներդրումային աթոռիների» ստեղծում. Պետք է ստեղծել հատուկ գոտիներ ներդրումների համար՝ ցածր հարկային դրույքաչափերով և պարզեցված կարգավորումներով, խթանելով ներդրումներ տարբեր երկրներից:
- Ազատ առևտրի պայմանագրեր. Պետք է նախաձեռնել և ստորագրել ազատ առևտրի պայմանագրեր ԱՄՆ-ի, Կանադայի, Եվրոպայի և Հարավային Ամերիկայի երկրների հետ:
- Տեխնոլոգիաների և նորարարության կենտրոններ. Պետք է ստեղծել բարձր տեխնոլոգիական և նորարարական կենտրոններ, տրամադրելով ֆինանսական աջակցություն և հարկային արտոնություններ ստարտափներին և նորարարական ձեռնարկություններին:
- Մասնագիտական ուսուցման ծրագրեր. Պետք է ներդրումներ կատարել մասնագիտական ուսուցման ծրագրերում՝ զարգացնելով տեղական մասնագետների հմտությունները և համապատասխանեցնելով դրանք միջազգային չափանիշներին:
- Բիզնես ֆորումներ և համաժողովներ. Պետք է կազմակերպել միջազգային բիզնես ֆորումներ և համաժողովներ՝ ներգրավելով տարբեր երկրների գործարարներին և ներդրողներին, խթանելով գործարար կապերը և համագործակցությունը:
Հայաստանի տնտեսական ռազմավարությունը պետք է ներառի ոչ միայն ԵԱՏՄ հետ ինտեգրացիան, այլ նաև արտաքին շուկաներում նոր հնարավորությունների ակտիվ որոնումը՝ ապահովելով տնտեսական կայունություն և աճի շարունակականություն։
Մեկնաբանություն