Համաշխարհային բանկի նոր հրապարակած «Հայաստան. երկրի կլիմայի և զարգացման զեկույցը» ներկայացնում է երկրի կլիմայական խնդիրներն ու դրանց հաղթահարման հնարավոր ուղիները։
Զեկույցում նշվում է, որ կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարն անհրաժեշտ է ոչ միայն բնապահպանական, այլև տնտեսական և սոցիալական նկատառումներով։ Մաքուր օդ, առողջ համայնքներ և տնտեսական կայուն աճ՝ այս ամենը հնարավոր է դառնում, եթե Հայաստանը հիմնավոր և նպատակային քայլեր ձեռնարկի կլիմայական խնդիրների դեմ պայքարում։
Կլիմայի փոփոխության ռիսկերը և դրանց ազդեցությունը Հայաստանի վրա
Հայաստանը խիստ խոցելի է կլիմայի փոփոխության նկատմամբ։ Հեղեղումները, երաշտները, ջերմային սթրեսները, կարկտը և սողանքները վտանգ են ներկայացնում ոչ միայն մարդկանց կյանքին, այլև տնտեսական ոլորտներին՝ մասնավորապես գյուղատնտեսության և ջրային ռեսուրսների վրա։ Հայաստանի տնտեսությունն էներգատար է, իսկ այդ էներգիան մեծ մասամբ ստացվում է հանածո վառելիքից, ինչը խորացնում է էկոլոգիական խնդիրները։ Օդի աղտոտման հետևանքով առողջության վրա առաջացող վնասի արժեքը կազմում է ՀՆԱ-ի շուրջ 10.6%-ը, ինչը կարևոր ազդակ է էկոլոգիական բարեփոխումների անհրաժեշտության մասին։
Կլիմայական փոփոխությունների անգործության բարձր գինը
Ըստ զեկույցի, կլիմայական փոփոխությունների հանդեպ անգործությունն զգալի կորուստներ է բերելու Հայաստանի տնտեսությանը։ Մինչև 2060 թվականը միայն ջրային և գյուղատնտեսական ոլորտների ազդեցությունների հետևանքով ՀՆԱ-ն կարող է կրճատվել մինչև 3%-ով, իսկ մինչև 2030 թվականը աղքատության մակարդակը կարող է աճել մինչև 2.7 տոկոսային կետով։ Կլիմայական վնասների նվազեցմանը նպաստող ներդրումները, մյուս կողմից, կարող են ավելացնել տնտեսության աճը տարեկան 0.5-1%-ով։
Էներգետիկ համակարգի կառուցվածքը և ապաածխայնացման անհրաժեշտությունը
Հայաստանը երկար ժամանակ ապավինել է ներմուծվող բնական գազին՝ քաղաքներն ու արդյունաբերությունը էներգիայով ապահովելու համար։ Բնական գազն ապահովում է երկրի էներգիայի 63%-ը, ինչը երկրին դարձնում է խիստ կախված հանածո վառելիքից։ Բացի այդ, էներգետիկ ոլորտին բաժին է ընկնում երկրի ջերմոցային գազերի արտանետումների երկու երրորդը, որը ոչ միայն խթանում է կլիմայի փոփոխությունը, այլև վնասակար ազդեցություն է ունենում մարդկանց առողջության վրա։
Զեկույցը ցույց է տալիս, որ էներգետիկ ոլորտի ապաածխայնացումն ավելի մատչելի կլինի, քան ներմուծվող գազին շարունակ ապավինելը։ Հանածո վառելիքների օգտագործումը, ի լրումն իրենց շուկայական գնի, ունի թաքնված ծախսեր՝ առողջապահական ծախսերի ավելացում, արտադրողականության նվազում և բնական ռեսուրսների դեգրադացում։
Աճի նոր հնարավորություններ՝ վերականգնվող էներգիայի միջոցով
Զեկույցի համաձայն՝ վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների՝ արևային և հողմային էներգիայի, զարգացման ուղղությամբ արագ քայլերն առաջնային են։ Սա թույլ կտա Հայաստանին ոչ միայն կայունացնել էներգիայի արժեքները, այլև խթանել տնտեսական աճը՝ ստեղծելով նոր աշխատատեղեր և ամրապնդելով երկրի էներգետիկ անկախությունը։
Ջրային ռեսուրսների մարտահրավերները և դրանց կառավարման ռազմավարությունները
Հայաստանը ջրային լարվածության բարձր մակարդակ ունի՝ առանձնապես Արարատյան դաշտավայրում և Սևանա լճում, ինչը վտանգում է գյուղատնտեսական և խմելու ջրի պաշարները։ Զեկույցում նշվում է, որ գյուղատնտեսության ոլորտի բոլոր աշխատատեղերի մեկ քառորդը կապված է ջրային ռեսուրսների հետ։ Ջրային աղբյուրների շուրջ 35%-ը ստացվում է անդրսահմանային հոսքերից, որոնք նույնպես նվազում են կլիմայական փոփոխությունների և հարևան երկրներում ջրի օգտագործման պատճառով։ Գյուղատնտեսության արտադրողականությունը խթանելու համար անհրաժեշտ է ներդրումներ կատարել ջրի ռեսուրսների կառավարման արդյունավետության բարելավման գործում։
Նպատակային ներդրումներ՝ կլիմայական խնդիրների լուծման համար
Զեկույցը գնահատում է, որ շուրջ 8 մլրդ դոլարի ներդրումները մինչև 2060 թվականը կարող են նպաստել Հայաստանի տնտեսության ապաածխայնացմանը և գյուղատնտեսության ոլորտի կայունությանը։ Ըստ հաշվարկների՝ այս ներդրումների շուրջ 75%-ը կարելի է ապահովել մասնավոր հատվածի միջոցներով։ Մասնավոր ներդրումների համար առավել կարևորվում են արևային էներգիան, էներգիայի պահեստավորումը և գյուղատնտեսական ոլորտում դիմակայունության բարձրացումը։
Պետական-մասնավոր գործընկերությունների դերը կլիմայական խնդիրների լուծման գործում
Զեկույցը կարևորում է պետական-մասնավոր գործընկերությունների զարգացման անհրաժեշտությունը։ Հայաստանում պետական-մասնավոր համագործակցությունները կարող են արագացնել վերականգնվող էներգետիկայի, տրանսպորտի էլեկտրիֆիկացման և ջրային ռեսուրսների կառավարման ոլորտներում բարեփոխումները։ Այս գործընկերությունները թույլ կտան պետական միջոցներով ֆինանսավորել հիմնական բարեփոխումները, իսկ մասնավոր կապիտալն էլ կօգնի իրականացնել դրանք։
Հարկաբյուջետային և ինստիտուցիոնալ բարեփոխումներ
Զեկույցը շեշտում է հարկաբյուջետային և ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների կարևորությունը՝ կլիմայական խնդիրների հաղթահարման համար։ Հարկային համակարգի բարեփոխումները, օրինակ՝ ածխածնի գնի բարձրացումը, կարող են նպաստել տնտեսական աճին և կրճատել աղքատությունը։ Այդպիսի բարեփոխումները նաև կարող են խթանել մասնավոր ներդրումները՝ ապահովելով խոցելի տնային տնտեսությունների աջակցությունը։
Զեկույցի հիմնական ուղղությունները՝ ապագայի համար
Համաշխարհային բանկի զեկույցն առանձնացնում է երկու հիմնական ուղղություն, որոնք թույլ կտան Հայաստանին ավելի կայուն աճի հասնել կլիմայի փոփոխության պայմաններում.
1․ Ապաածխայնացում՝ արտանետումների նվազեցման և էներգետիկ անկախության ապահովման համար։ Սա պահանջում է վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների զարգացման, էլեկտրական ցանցի հզորացման, տրանսպորտի էլեկտրիֆիկացման և շինությունների էներգաարդյունավետության բարձրացման համար ներդրումների շուրջ 6 մլրդ դոլար։
2․ Գյուղատնտեսության արտադրողականության և ջրային ապահովության խթանում։ Գյուղատնտեսական ոլորտի զարգացման համար անհրաժեշտ կլինի մոտավորապես 2 միլիարդ դոլարի ներդրում՝ ջրային ռեսուրսների կառավարման և կլիմայական խելացի գործելակերպերի ընդունման ուղղությամբ։
Առանցքային բարեփոխումների անհրաժեշտությունը
Համաշխարհային բանկի զեկույցը կարևորում է կլիմայական խնդիրների հաղթահարման համար պետական և մասնավոր գործընկերությունների վրա հիմնված ռազմավարական մոտեցումների անհրաժեշտությունը։
