Հարավային Ասիայի նոր աշխարհաքաղաքական ճարտարապետությունը և Հայաստանի տեղը

Նոր դարաշրջան Հարավային Ասիայում

2025 թվականի ՀՆԴԿԱՍՏԱՆ-ՊԱԿԻՍՏԱՆ վտանգավոր հակամարտությունը դարձավ շրջադարձային կետ Հարավային Ասիայի համար։ Տարածաշրջանի ավանդական համագործակցության հարթակը՝ SAARC-ը, մնաց անգործուն՝ չհայտնելով ոչ մի դիրքորոշում, չկոչելով զսպվածության, անգամ չփորձելով միջնորդել։ Այս լռությունը ոչ միայն վկայեց կազմակերպության դիվանագիտական կաթվածի մասին, այլ նաև բացեց ճանապարհ նոր ուժերի առաջխաղացման համար։

ՉԻՆԱՍՏԱՆի նոր ռազմավարությունը՝ տարածաշրջանային դաշնակցություն

ՉԻՆԱՍՏԱՆը, օգտվելով SAARC-ի անգործությունից, արագորեն առաջ է քաշում իր ռազմավարական շահերը։ 2025-ի հունիսին ԿՈՒՆՄԻՆում անցկացված ՉԻՆԱՍՏԱՆ-ՊԱԿԻՍՏԱՆ-ԲԱՆԳԼԱԴԵՇ եռակողմ հանդիպումը դարձավ Պեկինի նոր տարածաշրջանային ճարտարապետության առաջին հստակ ազդակը։ ՉԻՆԱՍՏԱՆը ոչ միայն ակտիվացնում է երկխոսությունը ԱՖՂԱՆՍՏԱՆի և ՊԱԿԻՍՏԱՆի միջև, այլև ձգտում է ներգրավել այլ հարավասիական երկրներ՝ ձևավորելով նոր բազմակողմ համագործակցության հարթակ, որտեղ առաջնահերթություն են ստանում ենթակառուցվածքային և տնտեսական նախագծերը։

CPEC-ի ընդլայնումը՝ տնտեսական և քաղաքական լծակ

ՉԻՆԱՍՏԱՆ-ՊԱԿԻՍՏԱՆ տնտեսական միջանցքի (CPEC) ընդլայնումը դեպի ԱՖՂԱՆՍՏԱՆ դարձել է Պեկինի տարածաշրջանային ռազմավարության առանցքային փուլ։ CPEC-ը, որպես «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության մաս, միավորում է ՉԻՆԱՍՏԱՆի ՍԻՆՑԶՅԱՆ նահանգը ՊԱԿԻՍՏԱՆի ԳՎԱԴԱՐ նավահանգստի հետ՝ ճանապարհների, երկաթուղիների և էներգետիկ ենթակառուցվածքների միջոցով։

• ԱՖՂԱՆՍՏԱՆի համար՝ տնտեսական ներդրումների և մեկուսացումից դուրս գալու հնարավորություն։

• ՊԱԿԻՍՏԱՆի համար՝ արևմտյան սահմանների կայունացում և տնտեսական զարգացում։

• ՉԻՆԱՍՏԱՆի համար՝ տարածաշրջանային կապի ամրապնդում և իր նախագծերի անվտանգություն։

Այս քայլը նաև հակակշիռ է ՀՆԴԿԱՍՏԱՆի ազդեցությանը և կարող է ձևավորել նոր տնտեսական ու քաղաքական բլոկ Հարավային Ասիայում։

ՀՆԴԿԱՍՏԱՆի մարտահրավերները և ռազմավարական վերանայում

ՀՆԴԿԱՍՏԱՆի նախկին հետախուզության պաշտոնյաները զգուշացնում են, որ առանց ակտիվ և համապարփակ «Հարևանությունը առաջինը» քաղաքականության, երկիրը կշարունակի կորցնել իր ավանդական դիրքերը ՉԻՆԱՍՏԱՆի աճող ազդեցության պայմաններում։ Առաջարկվում է․

• Զարգացնել փափուկ ուժը՝ մշակութային և կրթական ծրագրերի միջոցով,

• Ակտիվացնել տնտեսական համագործակցությունը հարևանների հետ,

• Խորացնել համագործակցությունը նորարարական տեխնոլոգիաների ոլորտում։

Տարածաշրջանային նոր դաշինքի հեռանկարները

Չնայած պաշտոնական հաստատման բացակայությանը, ՉԻՆԱՍՏԱՆ-ՊԱԿԻՍՏԱՆ-ԲԱՆԳԼԱԴԵՇ եռակողմ ձևաչափի շուրջ քննարկումները վկայում են, որ SAARC-ի փոխարեն կարող է ձևավորվել նոր տարածաշրջանային բլոկ։ Եթե այս նախաձեռնությունը կյանքի կոչվի, այն կարող է․

• Զսպել ՀՆԴԿԱՍՏԱՆի գերիշխանությունը,

• Խթանել տարածաշրջանային կապը, տնտեսական աճը և խաղաղությունը,

• Վերափոխել Հարավային Ասիայի աշխարհաքաղաքական քարտեզը՝ ՉԻՆԱՍՏԱՆի շահերին համահունչ։

Հայաստանի հնարավորությունները և սահմանափակումները նոր իրականության մեջ

Ինչ կարող է ստանալ Հայաստանը

• Տնտեսական նոր ուղիներ և շուկաներ
  Նոր դաշինքը կարող է բացել ՀԱՅԱՍՏԱՆի համար մուտք դեպի Հարավային Ասիայի շուկաներ՝ հատկապես, եթե ձևավորվեն նոր տրանսպորտային և լոգիստիկ միջանցքներ։

• Մասնակցություն ենթակառուցվածքային ծրագրերին
  ՉԻՆԱՍՏԱՆի կողմից իրականացվող ենթակառուցվածքային նախագծերը կարող են հետաքրքիր լինել ՀԱՅԱՍՏԱՆի շինարարական, տրանսպորտային և էներգետիկ ընկերությունների համար։

• Տարածաշրջանային քաղաքական հավասարակշռություն
  Նոր դաշինքի ձևավորումը կարող է ստեղծել հակակշիռներ տարածաշրջանում՝ թույլ տալով ՀԱՅԱՍՏԱՆին ավելի ճկուն արտաքին քաղաքականություն վարել։

• Դիվանագիտական նոր հարթակներ
  Ներգրավվածությունը նոր ձևաչափերին կարող է բացել նոր դիվանագիտական կապեր և համագործակցության հնարավորություններ։

ՊԱԿԻՍՏԱՆի չճանաչման սահմանափակումները**

Սակայն իրականությունը բարդանում է այն փաստով, որ ՊԱԿԻՍՏԱՆը չի ճանաչում ՀԱՅԱՍՏԱՆի անկախությունը, և երկու երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերություններ չկան։ Սա ստեղծում է մի շարք խոչընդոտներ․

• Տնտեսական կապերի բացակայություն
  Ուղղակի տնտեսական, առևտրային կամ տրանսպորտային կապեր ՊԱԿԻՍՏԱՆի հետ հնարավոր չեն։

• Դիվանագիտական մեկուսացում
  Տարածաշրջանային ձևաչափերում ՊԱԿԻՍՏԱՆի ազդեցությունը կարող է սահմանափակել ՀԱՅԱՍՏԱՆի ներգրավվածությունը։

• Տարածաշրջանային համագործակցության սահմանափակումներ
  ՀԱՅԱՍՏԱՆը ստիպված է համագործակցել միայն այն երկրների հետ, որոնք պատրաստ են աշխատել առանց ՊԱԿԻՍՏԱՆի անմիջական մասնակցության։

Ինչպես կարող է Հայաստանը շրջանցել այս խոչընդոտը

• Բազմակողմ համագործակցության շեշտադրում
  Ներգրավվել այն նախագծերում, որտեղ ՊԱԿԻՍՏԱՆի դերակատարությունը երկրորդական է կամ չկա։

• Այլ տնտեսական միջանցքների դիտարկում
  Օգտագործել այլ տրանսպորտային ուղիներ՝ օրինակ ԻՐԱՆի կամ Կենտրոնական Ասիայի երկրների միջոցով։

• Դիվանագիտական ճկունություն
  Ակտիվ աշխատանք այլ գործընկերների հետ՝ որոշակի օգուտներ ստանալու համար։

***

ՉԻՆԱՍՏԱՆի նախաձեռնած նոր տարածաշրջանային բլոկը Հարավային Ասիայում վերափոխում է տարածաշրջանի ուժերի դասավորությունը՝ մարտահրավեր նետելով ավանդական հեգեմոններին և բացելով նոր հնարավորություններ։ ՀԱՅԱՍՏԱՆի համար սա կարող է դառնալ տնտեսական, քաղաքական և դիվանագիտական նոր ուղիների բացման հնարավորություն, սակայն ՊԱԿԻՍՏԱՆի չճանաչման պայմաններում այդ հնարավորությունները կունենան զգալի սահմանափակումներ։ Ապագայի հաջողությունը կախված կլինի Հայաստանի դիվանագիտական ճկունությունից, ենթակառուցվածքային զարգացումից և գործընկերների ճիշտ ընտրությունից՝ նոր աշխարհաքաղաքական իրականության պայմաններում։

*հոդվածը պատրաստելիս օգտագործվել է նաեւ ԱԲ

Բաժանորդագրվեք մեր Տելեգրամյան ալիքին՝ բիզնես ոլորտի ամենաթարմ և կարևոր նորություններին առաջինը ծանոթանալու համար: