Արհեստական բանականության (ԱԲ) ոլորտը վերջին տարիներին վերածվել է գլոբալ տնտեսության ամենաարագ զարգացող հատվածներից մեկի։ Միավորված ազգերի կազմակերպության Առևտրի և զարգացման համաժողովի (UNCTAD) «Տեխնոլոգիաներ և նորարարություն 2025» զեկույցը ներկայացնում է թե՛ ԱԲ-ի խորը ազդեցությունը համաշխարհային տնտեսության վրա, թե՛ դրա շուրջ ծագող ռիսկերն ու հավասարակշռության խնդիրները։
Շուկայի չափերն ու աճի տեմպերը
UNCTAD-ի զեկույցում նշվում է, որ մինչև 2033 թվականը արհեստական բանականության շուկան կարող է հասնել 4.8 տրիլիոն դոլարի, ինչը համադրելի է Գերմանիայի նման խոշոր տնտեսության տարեկան համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) հետ։ Այս մակարդակն ընդգծում է ԱԲ-ի դերը որպես համաշխարհային թվային փոխակերպման առանցքային շարժիչ ուժ։
Տեխնոլոգիական կենտրոնացում և համաշխարհային անհավասարություն
Չնայած տեխնոլոգիայի ընձեռած հսկայական հնարավորություններին, դրանց հասանելիությունը մնում է կենտրոնացված մի քանի երկրներում։ Զեկույցի հեղինակները մտահոգություն են հայտնում, որ միայն 100 խոշոր ընկերություն՝ հիմնականում Միացյալ Նահանգներից և Չինաստանից, կազմում են ԱԲ-ի ոլորտում գիտական և տեխնոլոգիական ծախսերի շուրջ 40 տոկոսը։ Այդ թվում՝
-
Apple, Nvidia և Microsoft – յուրաքանչյուրի շուկայական արժեքը հասել է մոտ 3 տրիլիոն դոլարի, ինչը համադրելի է ամբողջ Աֆրիկայի ՀՆԱ-ի հետ։
Այս գերիշխանությունը կարող է խորացնել տեխնոլոգիական պառակտումը՝ զարգացող երկրներին թողնելով ԱԲ-ի առավելություններից դուրս։ Այս կերպ առաջանում է գլոբալ տեխնոլոգիական անհավասարություն, որը կարող է խորացնել տնտեսական և սոցիալական տարբերությունները։
Աշխատաշուկայի վրա ազդեցությունը
ԱԲ-ի ներդրումն ակնկալվում է զգալի լինի աշխատաշուկայի վրա։ Զեկույցի համաձայն՝
-
Աշխատատեղերի մինչև 40%-ը կարող է ենթարկվել փոփոխությունների ԱԲ-ի կիրառման արդյունքում։
-
Ավտոմատացումը, իհարկե, կբերի արտադրողականության բարձրացման, սակայն միևնույն ժամանակ աշխատատեղերի կորստի վտանգ է առաջացնում։
Հաճախ տեխնոլոգիական առաջընթացից ստացվող օգուտները կուտակվում են կապիտալի սեփականատերերի ձեռքում՝ չհասնելով լայն աշխատավոր դասին։ Այս գործոնը կարող է խորացնել սոցիալական անհավասարությունը և թուլացնել զարգացող երկրների մրցակցային առավելությունը, որոնք այսօր մեծապես հենվում են էժան աշխատուժի վրա։
Նոր հնարավորություններ և վերապատրաստման անհրաժեշտություն
Սակայն ԱԲ-ն միայն ռիսկեր չի պարունակում։ Այն կարող է նաև ստեղծել նոր աշխատատեղեր, նոր ոլորտներ և հնարավորություն՝ աշխատողներին վերապրոֆիլավորելու։
Դրա համար անհրաժեշտ է՝
-
Ներդրումներ կատարել աշխատուժի վերապատրաստման և հմտությունների արդիականացման ծրագրերում։
-
Ընդլայնել մատչելիությունը նոր տեխնոլոգիաների նկատմամբ, հատկապես զարգացող երկրներում։
-
Ապահովել, որ տեխնոլոգիական առաջընթացը նպաստի ներառական զարգացման և կայուն տնտեսական աճի։
***
Արհեստական բանականության զարգացումը կանգ չի առնի։ Այն արդեն իսկ փոխում է տնտեսությունները, հասարակությունները և աշխատաշուկան։ Սակայն այն, թե ինչպես ենք մենք կառավարում այդ փոփոխությունները, կսահմանի՝ ԱԲ-ն կդառնա՞ համաշխարհային զարգացման աղբյուր, թե՞ կնպաստի տեխնոլոգիական էլիտիզմին։
Ապագան կախված է այն ռազմավարություններից, որոնք կընտրեն պետությունները, ընկերություններն ու միջազգային կազմակերպությունները՝ ուղղված հմտությունների զարգացմանը, տեխնոլոգիաների արդար բաշխմանը և բոլորի շահերը հաշվի առնող նորարարությանը։
