Ժամանակակից աշխարհում մենք գրեթե բնական ենք համարում աշխատելու դիմաց վարձատրություն ստանալը։ Բայց արդյո՞ք միշտ է այդպես եղել։ Ե՞րբ սկսեցին մարդիկ փոխանակել իրենց ժամանակն ու հմտությունները դրամական փոխհատուցման դիմաց։ Դիտարկենք աշխատավարձի էվոլյուցիան՝ հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը։
Նախապատմական և հնագույն դարաշրջան
Նախամարդիկ ապրում էին հավաքչության և որսորդության համակարգում, որտեղ «աշխատանք» հասկացությունը մեր իմաստով դեռ գոյություն չուներ։ Մարդիկ պարզապես կատարել են գործողություններ՝ գոյատևելու համար, ոչ թե այլոց համար՝ վարձատրության դիմաց։
Փոխանակման համակարգ (բարտեր)
Քաղաքակրթության առաջընթացով՝ զարգացավ բարտերային համակարգը։ Մարդիկ սկսեցին ապրանքների և ծառայությունների փոխանակում՝ առանց փողի։ Օրինակ՝ մի մարդ կարող էր կաշի տալ հացահատիկի դիմաց։
Միջագետք՝ աշխատավարձի սկզբնական ձևերը
Իրավացիորեն կարելի է ասել, որ աշխատավարձի գաղափարը ձևավորվեց հին Միջագետքում, մոտավորապես մ.թ.ա. 3000 թվականից։ Տնտեսական փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ սումերները հացահատիկով, գարով կամ կարագով էին վճարում աշխատողներին՝ հիմնականում պետական նախագծերում, օրինակ՝ ջրանցքների կամ տաճարների կառուցման ժամանակ։
Սալահատերով աշխատավարձ
Հին Շումերում օգտագործվել են կավե սալիկներ՝ աշխատավարձի գրանցման համար։ Օրինակ՝ տաճարի աշխատողին կարող էին վճարել 30 կգ գարի՝ մեկ ամսվա աշխատանքի դիմաց։
Հին Եգիպտոս և Հունաստան
-
Եգիպտոսում՝ փարավոնական տնտեսության մեջ աշխատավարձը հիմնականում հացահատիկի, գարեջրի, սոխի կամ այլ մթերքների ձևով էր։ Դրանք բաժանվում էին ըստ զբաղեցրած պաշտոնի և աշխատանքի բարդության։
-
Հունաստանում՝ աստիճանաբար զարգանում է դրամական աշխատավարձի համակարգը։ Աթենքում պետական աշխատողները կամ զինվորները սկսեցին ստանալ վճար՝ մետաղադրամներով (դրախմա)։
Հռոմեական կայսրություն
Հռոմեացիներն առաջիններից էին, ովքեր մշակեցին համընդհանուր դրամական աշխատավարձի համակարգ։ Բանակի զինվորներին վճարվում էր «սալարիում»՝ բառ, որից ծագում է մերօրյա «salary» (աշխատավարձ) տերմինը։
Հետաքրքիր փաստ. «սալարիում»-ը կապված է աղի հետ, քանի որ աղը կարևոր արժեթուղթ էր՝ ոչ միայն սննդի, այլ նաև պահպանումի համար։
Միջին դարեր
Միջնադարում գյուղացիների մեծ մասը «վասալական» կախվածության մեջ էր՝ աշխատելով հողատերերի համար՝ սնունդի կամ ապաստանի դիմաց, բայց ոչ միշտ՝ դրամով։ Սակայն քաղաքներում սկսում են ձևավորվել վարձու աշխատանքի առաջին տարրերը՝ արհեստավորների, շինարարների և ուսուցիչների շրջանում։
Արդյունաբերական հեղափոխություն
18-19-րդ դարերում՝ արդյունաբերական հեղափոխության շնորհիվ, աշխատավարձը դարձավ տնտեսության առանցքային գործոն։ Գյուղացիական և արհեստավորական աշխատանքից անցում կատարվեց վարձու արդյունաբերական աշխատանքի, և աշխատողներն սկսեցին վճարում ստանալ՝ շաբաթական կամ ամսական ձևով, հաճախ՝ դրամական միավորներով։
🛠 Գործարանային ժամային դրույքները ձևավորեցին ժամանակակից աշխատավարձային համակարգի հիմքերը։
Ժամանակակից աշխատավարձ
Այսօր աշխատավարձը միավորում է մի շարք բաղադրիչներ՝ հիմնական աշխատավարձ, բոնուսներ, բենեֆիթներ, աշխատաժամանակի ճկունություն և այլն։ Տարբեր երկրներում այն կարգավորվում է օրենսդրությամբ, աշխատանքային պայմանագրերով և շուկայական պահանջարկով։
***
Աշխատավարձը՝ որպես աշխատանքի փոխհատուցման ձև, անցել է հսկայական ճանապարհ։ Սկսած հացահատիկից ու աղից մինչև բանկային փոխանցումներ և կրիպտոարժույթներ՝ աշխատավարձը շարունակում է փոփոխվել՝ հարմարեցվելով ժամանակի պահանջներին։
Մերօրյա աշխատավարձի համակարգը ոչ միայն ֆինանսական փոխհատուցում է, այլև սոցիալական ապահովության, արժևորման և կյանքի որակի կարևոր տարր։
