Իրան-Իսրայել լարվածությունը և տնտեսական անկայունությունը. ինչ է սպասվում Հայաստանին

Համաշխարհային տնտեսության և շուկաների արտացոլանքը

Մերձավոր Արևելքում ընթացող լարվածությունը, հատկապես Իրանի և Հեզբոլայի գործողությունները Իսրայելի դեմ, կարող են էական ազդեցություն ունենալ համաշխարհային տնտեսության վրա։ Այս իրավիճակը կարող է անդրադառնալ տարբեր ոլորտներում, ներառյալ նավթի գները, ֆոնդային շուկաների անկումները և ներդրումների հոսքերի փոփոխությունները։

Նավթի գների ազդեցություն. Տարածաշրջանի լարվածությունը կարող է բարձրացնել նավթի գները՝ ստեղծելով միջազգային շուկաների մեծ անորոշություն։ Միջազգային էներգետիկ գործակալության (IEA) տվյալներով, նավթի գները կարող են բարձրանալ մինչև $150 մեկ բարելի համար, եթե Իրանը որոշի սահմանափակել մատակարարումները Հորմուզի նեղուցով, որը նավթային առևտրի ամենամեծ երթուղիներից է​ (Brookings)​։ Նախկինում, 1973 թվականի նավթային ճգնաժամի ժամանակ, նավթի գները բարձրացան մինչև 400%՝ առաջացնելով գլոբալ տնտեսական անկում։

Ֆոնդային շուկաների տատանումներ. Իրանի և Իսրայելի միջև լարվածությունը կարող է հանգեցնել ֆոնդային շուկաների անկման։ 2008 թվականի համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի ժամանակ, ֆոնդային շուկաները կորցրին իրենց արժեքի շուրջ 50%-ը, երբ էներգակիրների գների անկանխատեսելիությունը և քաղաքական անորոշությունը հարվածեցին շուկաներին​ (Glenn Beck)​։ Ներկայիս իրավիճակում, Dow Jones ինդեքսը արդեն կորցրել է մոտ 5%, իսկ NASDAQ-ը՝ շուրջ 7%, ինչը մատնանշում է ներդրողների զգուշավորության աճը և ռիսկային ակտիվներից հրաժարվելու միտումը​ (UPI)​։

Ներդրումների հոսքերի փոփոխություն. Լարվածության աճի պայմաններում ներդրողները հաճախ հեռանում են ռիսկային ակտիվներից և տեղափոխվում ավելի անվտանգ ներդրումներ, ինչպիսիք են ոսկին կամ պետական պարտատոմսերը։ 1991 թվականի Պարսկական ծոցի պատերազմի ժամանակ, ոսկու գինը բարձրացավ շուրջ 20%, իսկ պետական պարտատոմսերի գները զգալիորեն աճեցին՝ արձագանքելով ներդրողների միգրացիային դեպի անվտանգ ակտիվներ​ (UPI)​։ Ներկայիս իրավիճակում, ոսկու գինը արդեն բարձրացել է մոտ 10%, և նույնական աճ է նկատվում նաև պետական պարտատոմսերի գների մեջ։

Տարածաշրջանային և գլոբալ տնտեսական ազդեցություն. Մերձավոր Արևելքի լարվածությունը կարող է խաթարել տարածաշրջանային կայունությունը և բացասաբար ազդել տարածաշրջանի տնտեսությունների վրա։ 2011 թվականի Արաբական գարնան ժամանակ, տարածաշրջանի երկրների տնտեսությունները կորցրին իրենց արժեքի մինչև 15%-ը՝ պատճառելով ներդրումների կրճատում և տնտեսական աճի խաթարում​ (Brookings)​​ (The Times of Israel)​։ Ներկայիս լարվածությունը կարող է էլ ավելի խորացնել այսպիսի զարգացումները, եթե այն տարածվի և ընդգրկի ավելի լայն աշխարհագրական տարածքներ։

Հայաստանի համար հնարավոր արդյունքները

Հայաստանի տնտեսությունը նույնպես կարող է զգալ Մերձավոր Արևելքի լարվածության ազդեցությունը։

Նավթի և գազի գների աճ. Հայաստանում նավթի և գազի ներմուծումը մեծապես կախված է միջազգային շուկաներից։ Նավթի գների 30-40%-ով բարձրացումը կարող է հանգեցնել բենզինի գնի կտրուկ աճի, ինչը կբարձրացնի տրանսպորտային և արտադրական ծախսերը։ Սա, իր հերթին, կարող է բարձրացնել ապրանքների և ծառայությունների գները, բարձրացնելով գնաճը երկրում​ (Brookings)​​ (UPI)​։

Տնտեսական համագործակցության սահմանափակումներ. Իրանի վրա կիրառված նոր պատժամիջոցները կարող են խոչընդոտել Հայաստանի և Իրանի միջև առևտրային հարաբերությունները։ 2020 թվականին Հայաստանի արտաքին առևտրի մոտ 10%-ը բաժին էր ընկնում Իրանին, ինչը կազմել էր շուրջ $200 միլիոն։ Նոր սահմանափակումների կիրառումը կարող է զգալիորեն նվազեցնել այս ցուցանիշը՝ կրճատելով տնտեսական աճի հնարավորությունները։

Անվտանգության խնդիրներ. Տարածաշրջանի լարվածությունը կարող է մեծացնել Հայաստանի սահմանների անվտանգության ռիսկերը։ Բեռնափոխադրումների խաթարումը կարող է վնաս հասցնել արտահանման և ներմուծման գործընթացներին, ինչը կհանգեցնի տնտեսական ակտիվության նվազման։

Մերձավոր Արևելքում լարվածության աճը կարող է լուրջ և երկարատև ազդեցություն ունենալ ինչպես համաշխարհային, այնպես էլ հայկական տնտեսությունների վրա։ Հայաստանը պետք է պատրաստ լինի դիմակայել հնարավոր տնտեսական և անվտանգության ռիսկերին՝ զսպելու տնտեսական անկումը և ապահովելու երկրի կայունությունը:

Հղումներ

1. Brookings — The impact of Iran’s attack on Israel
2. The Times of Israel — August 5: Diplomats race to tamp down tensions
3. FDD — As Hezbollah escalates attacks at Iran’s behest
4. Glenn Beck — How Iran’s Next Attack on Israel Could Lead to a Global War
5. UPI — Iran, Hezbollah weigh retaliation as Israel might seek to drag U.S. into war
6. Der Spigel