Հունիսի 1-ի դրությամբ, Հայաստանի պետական պարտքը հատել է 12 միլիարդ դոլարի շեմը։ Այս թիվը նշանակում է, որ յուրաքանչյուր քաղաքացու պարտքը կազմում է ավելի քան 4000 դոլար, ինչն առաջացրել է քննարկումներ և մտահոգություններ երկրի տնտեսական ռազմավարության և ֆինանսական առողջության շուրջ։ Ինչպես է Հայաստանի պարտքը համեմատվում այլ երկրների հետ, և ինչ է սա նշանակում նրա տնտեսական ապագայի համար։ Դիտարկենք մանրամասները և համեմատենք դրանք համաշխարհային ստանդարտների և Հայաստանի ավելի վաղ շրջանի տվյալների հետ։
Ընթացիկ իրավիճակ
Հայաստանի պետական պարտքի աճը մեկուսացված երևույթ չէ։ Ամբողջ աշխարհում երկրները ականատես են եղել պետական պարտքի աճին, հատկապես տնտեսական դանդաղեցումների և գլոբալ խնդիրների դեմ պայքարի համար խոշոր ֆինանսական ծախսերից հետո։ Այնուամենայնիվ, Հայաստանի պարտքի կուտակման տեմպերն ու չափը ներկայացնում են յուրահատուկ սցենար, որը պահանջում է մանրամասն վերլուծություն։
Պատմական համեմատություն
Հետ նայելով՝ Հայաստանի պետական պարտքը զգալիորեն աճել է վերջին տարիների ընթացքում։ 2022 թվականի մայիսի 31-ի դրությամբ պարտքը կազմել է 9.6 միլիարդ դոլար, 2023 թվականի մայիսի դրությամբ՝ 11 միլիարդ դոլար։ Վերջին տվյալներով 2024 թվականի հունիսին պարտքը կազմում է 12.1 միլիարդ դոլար։ Այս աճող միտումը ընդգծում է պետական գործունեության և նախագծերի ֆինանսավորման համար պարտքի նկատմամբ աճող կախվածությունը։
Համաշխարհային համեմատություն
Հայաստանի պետական պարտքը համատեքստում դնելու համար կարևոր է համեմատել այն այլ երկրների հետ։ 2024 թվականի տվյալներով՝ երկրներ, ինչպիսիք են Ճապոնիան, Հունաստանը և Իտալիան, ունեն աշխարհի ամենաբարձր պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը, Ճապոնիայի պետական պարտքը գերազանցում է ՀՆԱ-ի 230%-ը։ Համեմատաբար, Հայաստանի պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը զգալիորեն ցածր է, բայց աճում է։ Միջազգային արժութային հիմնադրամը (IMF) նշում է, որ զարգացող երկրները, ներառյալ Հայաստանը, պետք է զգույշ լինեն իրենց պարտքի մակարդակի նկատմամբ՝ խուսափելու տնտեսական անկայունությունից։
Հետևանքներ և մարտահրավերներ
- Տնտեսական աճ: Բարձր պետական պարտքը կարող է խոչընդոտել տնտեսական աճը՝ մասնավոր ներդրումները դուրս մղելով։ Կառավարությունը կարող է ստիպված լինել բյուջեի զգալի մասը հատկացնել տոկոսավճարներին՝ փոխարեն արտադրողական ներդրումների՝ ենթակառուցվածքների, կրթության և առողջապահության ոլորտներում։
- Վարկանիշային գնահատականներ: Հայաստանի պարտքի աճը կարող է ազդել նրա վարկանիշային գնահատականների վրա։ Ցածր վարկանիշային գնահատականները կարող են հանգեցնել բարձ մասնակիցներին, ի վերջո էլ ավելի բարդացնելով պարտքի վիճակը։
- Արժույթի կայունություն և գնաճ: Պարտքի արդյունավետ կառավարումը կարևոր է արժույթի կայունության և գնաճի վերահսկման համար։ Չափից ավել պարտք վերցնելը կարող է բերել գնաճային ճնշումներ և ազդել փոխարժեքի վրա։
- Ֆիսկալ քաղաքականություն: Կառավարությունը պետք է կիրառի ամուր ֆիսկալ քաղաքականություններ՝ պարտքը կառավարելու և նվազեցնելու համար։ Սա ներառում է եկամուտների ավելացում հարկային միջոցներով և պետական ծախսերի արդյունավետության բարձրացում։
Հայաստանի պետական պարտքի ճանապարհը զգուշավոր լավատեսության և զգալի մարտահրավերների պատմություն է։ Չնայած պարտքի մակարդակները համաշխարհային հսկաների համեմատ կառավարելի սահմաններում են, կայուն աճը պահանջում է խելացի ֆիսկալ կառավարում և ռազմավարական պլանավորում։ Այլ երկրների փորձառությունից սովորելով և պարտքի կառավարման լավագույն փորձերը կիրառելով՝ Հայաստանը կարող է ավելի անվտանգ նավարկելու իր տնտեսական ապագան։
Երբ երկիրը շարունակում է աճել և զարգանալ, շեշտը պետք է դրվի կայուն տնտեսական քաղաքականությունների վրա, որոնք հավասարակշռում են զարգացման կարիքը և ֆինանսական պատասխանատվության պահանջը։
