Մարդու ենթագիտակցությունը խաղում է վճռորոշ դեր նրա ընդունած որոշումների վրա և հակառակը՝ ընդունած որոշումները նույնպես կարող են ձևափոխել ենթագիտակցական մտածողությունը։ Գիտական ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մեր որոշումների կայացման գործընթացը խիստ կապված է սովորությունների, նեյրոնային կապերի, և ճանաչողական գործընթացների հետ։
Եկեք քննարկենք, թե ինչպես է այս ամենը գործում։
1. Ենթագիտակցությունն ու սովորությունները
Մեր ենթագիտակցությունը հիմնականում գործում է որպես ավտոմատ համակարգ, որը ձևավորվում է նախկին փորձի, սովորությունների և կրկնվող մտավոր գործընթացների հիման վրա։ Երբ դուք կայացնում եք որոշում, ձեր ուղեղը օգտագործում է նախորդ փորձը, նեյրոնային կապերը և ճանաչողական նախատրամադրվածությունները՝ կանխորոշելու արդյունքը։
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մարդիկ մոտ 95%-ով առաջնորդվում են ենթագիտակցական գործընթացներով, ինչը նշանակում է, որ շատ որոշումներ ընդունվում են առանց գիտակցված վերլուծության։
2. Որոշումների ազդեցությունը ուղեղի նեյրոնային կապերի վրա
Յուրաքանչյուր որոշում, որը դուք ընդունում եք, կարող է ամրապնդել կամ թուլացնել ուղեղի նեյրոնային կապերը։ Դրական որոշումները, որոնք հանգեցնում են հաջող արդյունքի, ամրապնդում են որոշակի նեյրոնային ուղիներ, ինչը նշանակում է, որ ապագայում նմանատիպ որոշումներ կայացնելը դառնում է ավելի հեշտ։ Այն կոչվում է նեյրոպլաստիկություն, և դա ուղեղի կարողությունն է փոփոխվելու և հարմարվելու նոր փորձառությունների միջոցով։
Օրինակ՝ եթե դուք սկսում եք ամեն օր մարզվել, ձեր ուղեղում ձևավորվում է նեյրոնային կապերի նոր կառուցվածք, որն աստիճանաբար այդ վարքը դարձնում է բնական և ավտոմատ։
3. Ճնշված որոշումներ և ենթագիտակցական կասկածներ
Երբ մարդը կայացնում է որոշում, որը հակասում է իր նախորդ համոզմունքներին կամ ենթագիտակցական համոզվածություններին, կարող է առաջանալ ճանաչողական դիսոնանս (cognitive dissonance)՝ հոգեբանական անհանգստություն, որը ստիպում է մարդուն վերանայել իր դիրքորոշումը կամ փոխել վարքը։
Օրինակ՝ եթե մարդը հավատում է, որ առողջ սնվելն օգտակար է, բայց շարունակում է ուտել անառողջ սնունդ, նրա ուղեղը փորձում է արդարացնել այդ որոշումը՝ ստեղծելով նոր ենթագիտակցական համոզմունքներ, որոնք համապատասխանում են նրա գործողություններին։
4. Որոշումների ազդեցությունը ինքնագնահատականի վրա
Հաճախակի կրկնվող որոշումները կարող են երկարաժամկետ ազդեցություն ունենալ մեր ինքնագնահատականի և ինքնավստահության վրա։ Եթե մարդը հաճախ կայացնում է սխալ որոշումներ կամ ձախողվում է իր ընտրություններում, նրա ենթագիտակցությունը սկսում է ընդունել դա որպես ստանդարտ և ձևավորում է ավելի ցածր ինքնագնահատական։
Բայց հակառակը նույնպես ճիշտ է. եթե մարդը գիտակցված ձևով ընդունում է հաջող որոշումներ, նրա ենթագիտակցությունը աստիճանաբար փոխվում է, և ինքնավստահությունը մեծանում է։
5. Ինչպես կառավարել ենթագիտակցությունն ավելի լավ որոշումներ կայացնելու համար
- Դրական սովորությունների զարգացում – եթե դուք պարբերաբար կրկնում եք լավ վարքագիծ, այն աստիճանաբար դառնում է ենթագիտակցական։
- Ինքնավերլուծություն – ինքնագիտակցության զարգացումը կարող է օգնել նկատելու և ուղղելու որոշումների սխալ նախատրամադրվածությունները։
- Տեսողականացումը (visualization) – հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ հաջողության պատկերացումը կարող է մեծացնել հաջողության հասնելու հավանականությունը։
- Ճանաչողական թերապիա և մետա-կognition – որոշ տեխնիկաներ, օրինակ՝ մտքի վերահսկումը, կարող են օգնել ուղղելու վնասակար ենթագիտակցական համոզմունքները։
***
Մեր որոշումները ոչ միայն ուղղորդվում են մեր ենթագիտակցությամբ, այլև աստիճանաբար ձևափոխում են այն։ Յուրաքանչյուր որոշում ազդում է մեր նեյրոնային կապերի վրա, ձևավորում նոր սովորություններ և կարող է փոխել մեր ինքնագնահատականը։ Ուստի, ավելի գիտակցված որոշումներ կայացնելը կարող է վերածվել մեր ենթագիտակցության բարելավման միջոցի՝ դրական ազդեցություն թողնելով մեր կյանքի վրա։
