2024 թվականին Հայաստանի մաքսային մարմինները նախորդ տարվա համեմատ հավաքել են շուրջ 15%-ով պակաս հարկեր և տուրքեր։
Սա տեղի է ունեցել, չնայած նրան, որ ամբողջ հարկային համակարգում արձանագրվել է աճ։ Ինչո՞ւ է նման հակասություն առաջացել։ Եկեք ուսումնասիրենք մանրամասն։
Ընդհանուր հարկային ցուցանիշները՝ աճի միտումով
Ըստ Պետական եկամուտների կոմիտեի (ՊԵԿ) ղեկավար Էդուարդ Հակոբյանի՝ 2024 թվականին Հայաստանում ընդհանուր հարկային եկամուտները կազմել են 2 տրլն 391 մլրդ դրամ։ Սա 7.6%-ով գերազանցում է 2023 թվականի նույն ցուցանիշը։ Հարկային ոլորտում գրանցվել է մոտ 11% աճ, ինչը վկայում է տնտեսության ներսում հարկային բազայի ընդլայնման և վարչարարության արդյունավետության մասին։
Մաքսային եկամուտների անկման պատճառները
Հակառակ հարկային աճին՝ մաքսային գծով գրանցվել է զգալի՝ 15%-անոց անկում։ Էդուարդ Հակոբյանը այս միտումը բացատրել է երկու հիմնական գործոնով.
1. Ավտոմեքենաների ներմուծման կրճատում
2023 թվականին ավտոմեքենաների ներմուծման ծավալը ռեկորդային էր և գրեթե կրկնակի էր գերազանցում 2022-ի ցուցանիշները։ Սակայն 2024-ին ներմուծման մակարդակը կտրուկ նվազել է։ Այդ կրճատումը հետևանք է մի քանի իրադարձությունների, որոնցից հիմնականներն են.
-
Ռուսաստանում օգտահանման (ուտիլիզացիոն) վճարի բարձրացում. 2024 թվականի հոկտեմբերի 1-ից այդ վճարը աճել է 70%-ից մինչև 85%։
-
Սպասվող շարունակական աճ՝ մինչև 2030 թ․ ՊԵԿ ղեկավարի գնահատմամբ՝ այս բարձրացումները շարունակական կլինեն առաջիկա տարիներին։
-
Վրաստանում սահմանափակումների ներդրում. Չնայած հստակ մանրամասներ չեն հրապարակվել, սակայն ըստ Հակոբյանի՝ հարևան Վրաստանում կիրառված որոշ սահմանափակող միջոցառումներ նույնպես ազդել են ներմուծման վրա։
2. Ծխախոտի ներմուծման նվազում
Ծխախոտը ևս մաքսային եկամուտների կարևոր աղբյուր է։ Սակայն 2024-ին այս ապրանքի ներմուծումն էլ է նվազել, ինչը նույնպես հանգեցրել է մաքսային մուտքերի կրճատման։
ԱԱՀ հավաքագրման կառուցվածքային փոփոխությունները
Ավելացված արժեքի հարկի (ԱԱՀ) հավաքագրման վիճակագրությունն ինքնին արտացոլում է մաքսային և տեղական արտադրության միջև փոխհարաբերությունները.
-
Ընդհանուր հավաքագրված ԱԱՀ-ը նվազել է 1.5%-ով և կազմել է 755.9 մլրդ դրամ։
-
Ներմուծվող ապրանքներից գանձված ԱԱՀ-ը նվազել է 15.8%-ով կամ մոտ 81.8 մլրդ դրամով։
-
Տեղական ապրանքներից գանձված ԱԱՀ-ը ավելացել է 28.2%-ով կամ մոտ 70.4 մլրդ դրամով։
