Աշխատավորների միջազգային օրը՝ մայիսի 1-ը, մեր օրերում բազմաթիվ երկրներում նշվում է որպես հանգստյան օր կամ բողոքի ցույցերի, արհմիութենական հավաքների ժամանակ։
Բայց որտե՞ղ են ընկած այս օրվա արմատները։ Ինչպե՞ս ծնվեց այդ օրը, և ի՞նչ կապ ունի 8-ժամյա աշխատանքային օրվա պահանջը դրա հետ։
Արդյունաբերական հեղափոխության հետևանքները
19-րդ դարում, երբ արդյունաբերական հեղափոխությունն իր բարձրակետին էր հասնում, աշխատողների համար աշխատանքային պայմանները հաճախ անմարդկային էին։ Մարդիկ՝ ներառյալ երեխաները, աշխատում էին օրական 10-ից 16 ժամ՝ առանց արձակուրդի, սոցիալական պաշտպանության կամ անվտանգության միջոցների։
Աշխատավորները սկսեցին կազմակերպվել՝ պահանջելով նվազեցնել աշխատանքային ժամերը։ «Ութ ժամ աշխատանք, ութ ժամ հանգիստ, ութ ժամ՝ քնի և ինքնազարգացման» կարգախոսն աստիճանաբար դարձավ համախմբման խորհրդանիշ։
Չիկագոյի Հեյմարքեթի դեպքը (1886)
Աշխատավորների պայքարի կարևոր շրջադարձային պահերից մեկը եղավ 1886 թվականին՝ ԱՄՆ-ում։ Այդ տարվա մայիսի 1-ին ամերիկացի հարյուր հազարավոր աշխատողներ դուրս եկան գործադուլի՝ պահանջելով օրական 8-ժամյա աշխատանքային գրաֆիկ։
Մայիսի 4-ին, Չիկագոյի Հեյմարքեթ հրապարակում բողոքի ցույցի ժամանակ անհայտ անձը նետեց ռումբը ոստիկանների ուղղությամբ, ինչի հետևանքով զոհվեցին թե՛ ոստիկաններ, թե՛ ցուցարարներ։ Հետևանքով մի քանի աշխատավորական առաջնորդներ ձերբակալվեցին և մահապատժի ենթարկվեցին, չնայած այն բանին, որ նրանց կապը ռումբի հետ երբեք չապացուցվեց։
Մայիսի 1-ը՝ որպես միջազգային սիմվոլ
Չնայած արյունալի զարգացումներին, Հեյմարքեթի դեպքը դարձավ համաշխարհային աշխատավորական շարժման խորհրդանիշ։ 1889 թվականին Երկրորդ միջազգայինը (Սոցիալիստական միջազգային կազմակերպություն) որոշեց մայիսի 1-ը հռչակել որպես Աշխատավորների միջազգային օր՝ ի հիշատակ 1886-ի ցույցերի և որպես շարունակական պայքարի խորհրդանիշ։
Այն դարձավ օր, երբ աշխարհի տարբեր երկրներում մարդիկ հավաքվում են՝ բարձրաձայնելու իրենց աշխատանքային իրավունքների, աշխատավարձերի, անվտանգության և սոցիալական պաշտպանության պահանջները։
Որտեղ է այն պաշտոնապես նշվում
Այսօր Մայիսի 1-ը պաշտոնապես նշվում է ավելի քան 80 երկրներում, այդ թվում՝ Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Իտալիայում, Ռուսաստանում և Հայաստանում։ ԱՄՆ-ում այն, սակայն, հիմնականում չի նշվում պետական մակարդակով՝ փոխարենը ԱՄՆ-ն ունի Սեպտեմբերի առաջին երկուշաբթին՝ որպես Labor Day։
8-ժամյա աշխատանքը՝ իրականություն դարձած պահանջ
Աշխատավորների պայքարի արդյունքում այսօր շատ երկրներում օրինականացվել է 8-ժամյա աշխատանքային օրը։ Այն դարձել է աշխատավորական իրավունքների հիմնասյուներից մեկը։ Բայց ժամանակակից քննարկումները՝ 4-օրյա աշխատանքային շաբաթի, հիբրիդային աշխատանքի կամ «պասիվ աշխատանքի» մոդելների մասին, ցույց են տալիս, որ պայքարը շարունակում է զարգանալ՝ նոր մարտահրավերների ֆոնին։
Տոնի ձևավորումը Հայաստանում
Հայաստանում Աշխատավորների միջազգային օրը պաշտոնապես նշվում է մայիսի 1-ին՝ որպես ոչ աշխատանքային օր։ Խորհրդային շրջանում այն նշվում էր զանգվածային շքերթներով ու արհմիութենական միջոցառումներով։ Անկախության շրջանում շքերթները մարել են, սակայն այդ օրը հաճախ օգտագործվում է աշխատավորների իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող խմբերի, արհմիությունների ու հասարակական կազմակերպությունների կողմից՝ բողոքի կամ իրազեկման միջոցառումների համար։
Վերջին տարիներին քննարկումներ են ծավալվում նաև ոչ ֆորմալ տնտեսության, աշխատողների չգրանցման, ցածր աշխատավարձերի և սոցիալական պաշտպանվածության մասին, ինչը հիշեցնում է, որ այս օրը շարունակում է մնալ արդիական՝ նաև Հայաստանի համար։
***
Աշխատավորների միջազգային օրը սոսկ անցյալի իրադարձությունների հիշատակում չէ․ այն հիշեցում է, որ աշխատավորական իրավունքները ձեռք են բերվել երկար ու դժվար պայքարով։ Եվ այսօր էլ, այս օրը հարթակ է հանդիսանում՝ արդի աշխատանքային խնդիրները բարձրաձայնելու և ավելի արդար ու մարդկային աշխատանքային պայմանների կոչ անելու համար։
