Ինչպես օգնել Հայաստանի մոռացված համայնքներին՝ ամերիկյան փորձից սերտելով
Հայաստանում շատ համայնքներ՝ հատկապես մարզերում, տարիներ շարունակ դուրս են մնացել տնտեսական ակտիվությունից։ Գործազրկություն, երիտասարդների արտագաղթ, ներդրումների պակաս։ Բայց կա մի հետաքրքիր փորձ, որից կարող ենք սովորել՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների “տարածքային տնտեսական զարգացման” մոդելը։
Ի՞նչ է արել Ամերիկան
2025 թ․ հունիսին Brookings հաստատությունը քննարկեց այս հարցը՝ հրավիրելով հայտնի մասնագետների։ Նրանք նշում են՝ Ամերիկայում տնտեսական աճի 90%-ը կենտրոնացել է ընդամենը 5 մեծ քաղաքում, իսկ մնացած տարածքները մնացել են ետևում։
ԱՄՆ կառավարությունը փորձեց լուծել այս անհավասարությունը երկու տարբեր մոտեցմամբ՝
- Բայդենի վարչակազմը ներդրում արեց մոռացված համայնքներում՝ ստեղծելով հատուկ ծրագրեր, որոնք համատեղում էին պետությունը, համալսարանները և տեղական կազմակերպությունները։
- Թրամփի վարչակազմը նախընտրեց բարձրացնել ներմուծման մաքսատուրքերը՝ փորձելով վերադարձնել արդյունաբերությունը ԱՄՆ։
Փորձագետները ասում են՝ առաջին մոդելն ավելի շատ արդյունք տվեց, թեև ֆինանսավորումը քիչ էր և հասավ միայն մի քանի համայնքների։
Ի՞նչ կարող է անել Հայաստանը
Հայաստանն էլ ունի “մոռացված” տարածքներ՝ Շիրակ, Լոռի, Տավուշ, Սյունիք։ Ահա մի քանի բան, որ կարող ենք սերտել ԱՄՆ փորձից՝
- Համայնքներում զարգացնել մասնագիտական կրթությունը։ Հատկապես՝ քոլեջներ, որոնք սովորեցնում են արհեստներ ու ՏՏ։ Այդտեղ պետք է պետական աջակցություն լինի՝ թե՛ տեխնիկայի առումով, թե՛ ուսուցիչների վերապատրաստմամբ։
- Փոքր բիզնեսներին ավելի հեշտ վարկեր տրամադրել։ Հիմա շատ բանկեր վարկ չեն տալիս մարզերում, բայց հենց այդտեղից կարող են սկսել նոր աշխատատեղեր ստեղծվել։
- Տարբեր համայնքների համար՝ տարբեր լուծումներ։ Գյուղի, քաղաքի կամ սահմանամերձ տարածքի կարիքները նույնը չեն։ Պետք է անհատական մոտեցում՝ տեղական մարդկանց հետ համագործակցությամբ։
***
Տարածքային անհավասարությունը լուծելու համար մեզ պետք չեն գերհզոր ծրագրեր։ Պետք են խելացի, տեղին հարմարեցված լուծումներ՝ որոնք կմիավորեն համայնքը, մասնագետներին և պետությունը։
Երբ համայնքը հավատա, որ իր ապագան իր ձեռքերում է, ամեն ինչ սկսում է փոխվել։
Brookings Institution, Metro Blueprint podcast, 2025 թ․ հունիս։
*հոդվածը պատրաստելիս օգտագործվել է նաեւ ԱԲ
