Քվանտային տեխնոլոգիաները փոխելու են աշխարհը. ի՞նչ պետք է իմանա Հայաստանը
Շատ երկրներ և խոշոր ընկերություններ միլիարդավոր դոլարներ են ներդնում մի ոլորտում, որը կարող է փոխել բիզնեսը, պաշտպանությունը, առողջապահությունը—նույնիսկ ինտերնետը։ Եվ այս ամենը կարող է տեղի ունենալ արդեն առաջիկա 10 տարիների ընթացքում։
Ի՞նչ է քվանտային տեխնոլոգիան
Սովորական համակարգիչները մեր կյանքում օգտագործում են 0 և 1 թվերը՝ տեղեկությունը մշակելու համար։ Քվանտային համակարգիչները կարող են միաժամանակ լինել և՛ 0, և՛ 1։ Սա նրանց շատ ավելի ուժեղ է դարձնում՝ հատկապես բարդ հաշվարկների ժամանակ։ Քվանտային տեխնոլոգիաները երեք հիմնական ուղղություն ունեն.
- Քվանտային հաշվարկ (computing)՝ շատ արագ ու բարդ հաշվարկներ կատարելու հնարավորություն,
- Քվանտային կապ (communication)՝ շատ անվտանգ տվյալների փոխանցում,
- Քվանտային սենսորներ (sensing)՝ չափազանց ճշգրիտ չափումներ կատարելու սարքեր։
Այս տեխնոլոգիաները կարող են փոխել այնպիսի ոլորտներ, ինչպիսիք են առողջապահությունը, ֆինանսները, քիմիան, տրանսպորտը—նույնիսկ կլիմայի փոփոխության կանխատեսումը։
Ինչո՞ւ են բոլորն ուզում ներդրումներ անել այստեղ
2024 թվականին տարբեր երկրներ ու մասնավոր ընկերություններ ավելի քան $2 միլիարդ են ներդրել քվանտային տեխնոլոգիաներ ստեղծող ընկերություններում։ Սա շատ մեծ գումար է տեխնոլոգիական նոր ուղղության համար։
Եվ սա դեռ սկիզբն է․ միայն 2025 թվականի սկզբին Ճապոնիան ու Իսպանիան միասին խոստացել են ավելի քան $8 միլիարդ ներդնել այս ոլորտում։ Պատճառը պարզ է. ով առաջինը տիրապետի այս տեխնոլոգիային, կունենա մեծ առավելություն՝ ինչպես բիզնեսում, այնպես էլ ազգային անվտանգությունում։
Ինչպե՞ս է դա աշխատում
Եթե շատ պարզ օրինակ բերենք, ապա սովորական համակարգիչները խնդիրները լուծում են հերթով՝ քայլ առ քայլ։ Իսկ քվանտային համակարգիչը կարող է միաժամանակ տարբեր տարբերակներ ստուգել՝ շատ ավելի արագ արդյունքի հասնելով։ Սա նշանակում է, որ այն կարող է օգնել, օրինակ, նոր դեղեր ստեղծել, մոլեկուլների վարքը կանխատեսել կամ ծայրահեղ կլիմայական երևույթներ մոդելավորել։
Ամենամեծ վտանգը՝ հին գաղտնաբառերը կարող են դառնալ անօգուտ
Երբ այս համակարգիչները հասնեն որոշակի հզորության, նրանք կկարողանան կոտրել ներկայիս ինտերնետային գաղտնաբառերը։ Սա կոչվում է «Q-Day»՝ օր, երբ ներկայիս կոդավորումը կարող է դառնալ անպաշտպան։ Դրա դեմ պայքարելու համար ստեղծվում են քվանտային կապի նոր համակարգեր, որոնք կդարձնեն տվյալների փոխանցումը գրեթե անկոտրելի։
Ի՞նչ է անում հիմա աշխարհը
- Google և IBM առաջատար ընկերություններն են, որոնք զարգացնում են քվանտային չիպեր։
- Ավստրալիան ֆինանսավորում է առաջին գործնական քվանտային համակարգչի կառուցումը։
- ՆԱՍԱ-ն արդեն փորձարկում է քվանտային սենսորներ տիեզերքում։
- Նոր ստարտափներ են հայտնվում ամբողջ աշխարհում՝ իհարկե այն երկրներում, որտեղ կան գիտահետազոտական կենտրոններ ու տեխնոլոգիական աջակցություն։
Ի՞նչ կարող է անել Հայաստանը
Հայաստանը դեռևս այս խաղում չի։ Բայց կարող է տեղ զբաղեցնել, եթե.
- աջակցի երիտասարդ գիտնականներին ու ինժեներներին,
- համագործակցի միջազգային քվանտային կենտրոնների հետ,
- ստեղծի սեփական փոքր լաբորատորիաներ կամ քվանտ տեխնոլոգիաների ուսուցման ծրագրեր։
Քվանտային տեխնոլոգիաները հիմա այն փուլում են, ինչում ինտերնետը կամ բջջային կապը էին 1990-ականներին։ Ով հիմա սկսի՝ ապագայում մեծ առավելություն կունենա։
Քվանտային տեխնոլոգիան, չնայած շատ բարդ է թվում, իրականում վերաբերում է մի բանին՝ ավելի ուժեղ, արագ և անվտանգ համակարգեր ստեղծելուն։ Աշխարհը արագ գնում է այդ ուղղությամբ։ Հայաստանը ևս կարող է տեղ ունենալ այդ փոփոխության մեջ, եթե այսօր սկսի փոքր քայլերով։
Ավելի շատ մանրամասներ՝ Quantum Technology Monitor
*հոդվածը պատրաստելիս օգտագործվել է նաեւ ԱԲ
