ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի (UNDP) կողմից մայիսի 6-ին հրապարակված վերջին զեկույցը մարդու զարգացման ինդեքսի (HDI) վերաբերյալ կարևոր պատկերացում է տալիս՝ ինչպես է փոխվել կյանքի որակը տարբեր երկրներում՝ կորոնավիրուսի համավարակից հետո։
Զեկույցը ընդգրկում է 193 երկիր և չափում կյանքի տևողությունը, կրթության մակարդակն ու եկամուտները՝ որպես մարդու զարգացման հիմնական բաղադրիչներ։
Զարգացման տեմպերի դանդաղում համավարակից հետո
2023 թվականին HDI-ի աճը եղել է ամենադանդաղը 1990 թվականից ի վեր՝ երբ այս ցուցանիշը սկսել է հաշվարկվել։ Համավարակից հետո հատկապես դժվարացել է զարգացող երկրների վերականգնումը։ Մինչև համավարակը դիտարկվում էր, որ աշխարհը մինչև 2030 թվականը կարող է հասնել «շատ բարձր» զարգացման մակարդակի, սակայն այժմ այդ նպատակին հասնելու համար կարող են պահանջվել լրացուցիչ տասնամյակներ։
Հայաստանի դիրքը համաշխարհային վարկանիշում
Հայաստանը զբաղեցնում է 69-րդ հորիզոնականը՝ կիսելով այն Բարբադոսի հետ։ Սա համեմատաբար բարենպաստ դիրք է՝ հաշվի առնելով տարածաշրջանի մյուս երկրները․
-
Վրաստան — 57-րդ տեղ (առաջընթաց կյանքի տևողության և կրթության շնորհիվ)
-
Ռուսաստան — 64-րդ տեղ (նվազում՝ միջազգային մեկուսացման և տնտեսական խնդիրների պատճառով)
-
Ադրբեջան — 81-րդ տեղ, չնայած նավթային ռեսուրսներին
Ո՞ր երկրներն են լավագույնը կյանքի որակի առումով
Հյուսիսային Եվրոպայի երկրներն առաջատար են մարդու զարգացման ինդեքսով։
-
Իսլանդիա — 1-ին տեղ. կյանքի տևողություն՝ 82.7 տարի, կրթություն՝ 18.9 տարի, եկամուտ՝ $69,117
-
Շվեյցարիա և Նորվեգիա — կիսում են 2-րդ տեղը
-
Դանիա և Շվեդիա — առաջատար հնգյակում
Այս երկրները ապահովում են բարձր կենսամակարդակ, սոցիալական պաշտպանվածություն և որակյալ հանրային ծառայություններ։
Որպես օրինակ՝ ԱՄՆ-ի ներքին անհավասարությունը
Թեև ԱՄՆ-ն զբաղեցնում է 17-րդ հորիզոնականը, երկրում առկա են զգալի սոցիալ-տնտեսական անհավասարություններ։ Բրաունի համալսարանի ուսումնասիրությամբ պարզվել է, որ Ամերիկայի ամենահարուստ քաղաքացիների մահացության ցուցանիշները համադրելի են Եվրոպայի ամենաաղքատ բնակիչների ցուցանիշների հետ։ Սա ընդգծում է, որ տնտեսական ցուցանիշները բավարար չեն կյանքի որակի ամբողջական պատկերն ըմբռնելու համար։
Վատագույն ցուցանիշներ ունեցող երկրներ
HDI-ի վարկանիշի վերջին հորիզոնականներում հիմնականում Աֆրիկայի՝ Սահարայից հարավ ընկած երկրներն են՝ ներառյալ՝
-
Հարավային Սուդան (193-րդ տեղ) — կյանքի տևողություն՝ <58 տարի, կրթություն՝ <6 տարի, եկամուտ՝ $688
-
Սոմալի, Կենտրոնաֆրիկյան Հանրապետություն, Չադ — վերջին հորիզոնականներում
Այս երկրներում աղքատությունն ու կառուցվածքային խնդիրները խոչընդոտում են մարդու զարգացման հիմնական ցուցանիշների բարելավմանը։
Տարածաշրջանային վերականգնումի անհամաչափություն
Համավարակից հետո վերականգնումը հատկապես դանդաղ է եղել հետևյալ տարածաշրջաններում՝
-
Արաբական աշխարհ
-
Լատինական Ամերիկա
-
Կարիբյան ավազան
Հարուստ երկրների 97%-ը հասել է կամ գերազանցել է իրենց նախահամավարակային ցուցանիշները, մինչդեռ աղքատ երկրներում այդ ցուցանիշը չի գերազանցում 60%-ը։
***
ՄԱԿ-ի զեկույցը փաստում է, որ մարդու զարգացման համաշխարհային առաջընթացը կանգ է առել, իսկ վերականգնումը անհավասար է։ Հայաստանն ունի համեմատաբար կայուն դիրք, բայց զարգացող երկրների մեծ մասի նման՝ կանգնած է կրթական ու տնտեսական ներդրումների շարունակական զարգացման հրամայականի առջև։ Մարդու զարգացման մակարդակի բարձրացումը պահանջում է ոչ միայն տնտեսական աճ, այլև արդար հասանելիություն որակյալ առողջապահությանը, կրթությանը և սոցիալական պաշտպանությանը։
Աղբյուր՝ ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագիր, 2025 թ. մայիսի զեկույց
