Կապիտալի շուկաները պետք է ավելի լավ համապատասխանեցվեն առանձին երկրների նպատակներին և աշխատողների շահերին
Աշխարհը կանգնած է տնտեսական գլոբալացման զարգացման նոր փուլում: Առաջին նախագիծը, որը սկսվեց 1980-ականներին, նպաստեց կապիտալի աննախադեպ շարժունակությանն ու ապրանքային շուկաների ինտեգրմանը, սակայն ի հայտ եկան նաև լրջագույն խնդիրներ՝ եկամտային անհավասարության աճ, արդյունաբերական տարածաշրջանների անկում և հասարակական պառակտում:
Այսօր այս սխալներից դասեր քաղելու պահն է: Կապիտալի շուկաների ապագան պահանջում է վերաիմաստավորում՝ առավել մեծ ուշադրություն հատկացնելով ազգային տնտեսական ռազմավարություններին և հասարակական շահերին: Համաշխարհային ներդրումները պետք է ծառայեն ոչ թե միայն կորպորատիվ շահերին, այլ՝ նաև իրական տնտեսությանը, աշխատող մարդկանց և տեղի համայնքներին:
Ազգային շահերի վերաիմաստավորումը
Տարիներ շարունակ կապիտալի շուկաները գործում էին հանուն առավելագույն ֆինանսական եկամտաբերության՝ հաճախ անտեսելով այն երկրներում ձևավորվող սոցիալ-տնտեսական հետևանքները, որտեղ ներդրումները իրականացվում էին: Այս մոտեցումը հանգեցրեց արդյունաբերական արտադրության արտահոսքին դեպի ցածր աշխատավարձերով երկրներ, ինչի արդյունքում բազմաթիվ զարգացած պետություններ բախվեցին գործազրկության և տնտեսական անորոշության ալիքների:
Այսօր պետություններն ավելի հաճախ բարձրացնում են սուվերեն տնտեսության առաջնահերթության հարցը՝ պահանջելով կապիտալի ուղղորդում դեպի այն ոլորտներ, որոնք խթանում են երկարաժամկետ զարգացումը՝ բարձր տեխնոլոգիաներ, կանաչ էներգետիկա, կրթություն և առողջապահություն: Ի վերջո, կապիտալի շուկաները պետք է դառնան ոչ միայն մասնավոր շահույթի, այլև հանրային բարօրության շարժիչ ուժեր:
Աշխատողների շահերի պաշտպանությունը
Տնտեսական գլոբալացումը հաճախ դիտարկվում է որպես տեխնոկրատական պրոցես, որտեղ աշխատողների շահերը երկրորդական են: Սակայն պատմությունը ցույց է տալիս, որ կայուն տնտեսական աճը հնարավոր չէ առանց լայն աշխատող դասի մասնակցության և նրանց եկամուտների կայուն աճի:
Միջազգային ներդրումային պայմանագրերը և ֆինանսական քաղաքականությունները պետք է ներառեն աշխատողների իրավունքների պաշտպանության նոր ստանդարտներ: Սա ենթադրում է նվազագույն աշխատավարձի սահմանում, աշխատավայրի անվտանգություն, արհմիությունների դերի ամրապնդում և կրթական ծրագրերի ներդրում՝ աշխատողների հմտությունների արդիականացման համար:
Նոր գլոբալ չափանիշներ
Եթե առաջին գլոբալացման փուլը հիմնվում էր ազատ շուկաների և նեոլիբերալ կարգավորման սկզբունքների վրա, ապա երկրորդ նախագիծը պետք է կառուցվի նոր չափանիշների շուրջ՝ համատեղելով տնտեսական արդյունավետությունն ու սոցիալական պատասխանատվությունը:
Առաջին նշաններն արդեն նկատելի են. կապիտալի տեղաշարժերը ավելի հաճախ ուղեկցվում են պահանջներով՝ թափանցիկության, ESG չափանիշների պահպանումը, բնապահպանական և սոցիալական ազդեցության գնահատում: Պետությունները, այդ թվում և զարգացող տնտեսություններ, սկսում են ավելի պահանջկոտ լինել միջազգային ներդրողների հանդեպ՝ առաջարկելով նոր մոդել, որտեղ կապիտալը ծառայում է ոչ միայն ֆինանսական շահույթին, այլև ազգային և համաշխարհային զարգացման լայն նպատակներին:
Հայաստանի հնարավորությունները
Հայաստանի նման փոքր շուկաներ ունեցող երկրների համար սա նաև հնարավորություն է: Արդյունավետ քաղաքականություն մշակելով և տեղական կապիտալի շուկաները զարգացնելով՝ Հայաստանը կարող է ոչ միայն ներգրավել պատասխանատու ներդրումներ, այլև խթանել սեփական տեխնոլոգիական և գիտական ներուժի զարգացումը:
Ինչպես նշվում է Ֆայնենշլ Թայմսի վերջերս հրապարակված վերլուծության մեջ (Globalisation needs a second act), ժամանակակից աշխարհը կանգնած է այն մարտահրավերի առաջ, որ տնտեսական համակարգերը վերաիմաստավորվեն՝ կապիտալը ծառայեցնելով ոչ թե միայն շուկային, այլև հասարակությանը:
Գլոբալացման երկրորդ նախագիծը պահանջում է համարձակություն՝ հրաժարվելու անցյալի դոգմաներից և կառուցելու նոր տնտեսական մոդելներ, որոնք արժևորվում են ոչ թե միայն կապիտալի ազատ տեղաշարժով, այլև աշխատողների արժանապատվությամբ և հասարակական շահերով:
Ժամանակն է՝ կապիտալը դնենք ծառայության՝ հանրային առաջընթացի օգտին:
*հոդվածը պատրաստելիս օգտագործվել է նաեւ ԱԲ
