Հայաստանի «Սթարգեյթ». 500 միլիոն դոլարի ԱԲ գործարանը, հնարավորություններ, մարտահրավերներ և ոճի հարցեր
Հայաստանը 2025 թվականի հունիսին հայտարարեց տեխնոլոգիական նոր դարաշրջանի մասին. 500 միլիոն դոլար արժողությամբ արհեստական բանականության (ԱԲ) գործարանի կառուցումը, որը կդառնա տարածաշրջանի խոշորագույն տեխնոլոգիական նախագիծը։ Նախագիծը իրականացվում է Firebird, NVIDIA և Team Group ընկերությունների ու Հայաստանի կառավարության համագործակցությամբ և նախատեսում է 2026 թվականին գործարկել հազարավոր NVIDIA Blackwell GPU-ներով հագեցած, ավելի քան 100 մեգավատտ հզորությամբ սուպերհամակարգիչ։
Այս գործարանը կդառնա հարթակ նորարարությունների, կրթության, գիտության և ձեռներեցության համար, կխթանի տեղական ու միջազգային ստարտափների զարգացումը և կապահովի գիտության ու տեխնոլոգիայի կապը։
Ինչու՞ է սա խոշոր քայլ Հայաստանի համար
- Տեխնոլոգիական առաջնայինություն
Հայաստանը կարող է դառնալ Հարավային Կովկասում ԱԲ նորարարությունների կենտրոն՝ ամրապնդելով իր դիրքը որպես տարածաշրջանային տեխնոհաբ։ - Տնտեսական և աշխատաշուկայի խթան
Նախագիծը կստեղծի բարձր տեխնոլոգիական աշխատատեղեր, կհրավիրի միջազգային ներդրողներին և կնպաստի տեղական էկոհամակարգի զարգացմանը։ - Մասնագիտական ուսուցում և նորարարություն
Հզոր ԱԲ կենտրոնը կդառնա գիտական հետազոտությունների, կրթության և ստարտափների հարթակ՝ զարգացնելով տեղական տաղանդը։ - Գլոբալ համագործակցություն
NVIDIA-ի և այլ գլոբալ ընկերությունների հետ համագործակցությունը կբարձրացնի Հայաստանի տեխնոլոգիական հեղինակությունը և կբացի նոր շուկաներ։
Մարտահրավերներ և ռիսկեր
- Տեխնոլոգիական ենթակառուցվածքների պակաս
Հայաստանում ավելի քան 75% ձեռնարկություններ չունեն բարձր արագության ինտերնետ, ինչը կարող է խոչընդոտել ԱԲ լուծումների արդյունավետ օգտագործմանը։ - Մասնագետների պակաս և ուղեղային արտահոսք
Տեխնոլոգիական ոլորտում մասնագետների պակասն ու ուղեղային արտահոսքը մեծ ռիսկ են՝ հատկապես փոքր երկրների համար։ - Տնտեսական ռիսկեր և կախվածություն
Տեխնոլոգիական ոլորտում մեծ ներդրումները կարող են հանգեցնել այլ ճյուղերի սակավաջան զարգացմանը և մեծացնել կախվածությունը արտաքին տեխնոլոգիաներից ու ներդրողներից։ - Աշխատաշուկայի խնդիրներ և ավտոմատացում
ԱԲ-ն կարող է հանգեցնել ավանդական աշխատատեղերի կորստի՝ խորացնելով սոցիալական անհավասարությունը։ - Ալգորիթմական կողմնակալություն և էթիկա
ԱԲ մոդելները կարող են ուժեղացնել կողմնակալությունները՝ հանգեցնելով անարդար որոշումների։ - Գաղտնիության խախտում և անվտանգություն
ԱԲ-ի մասշտաբային օգտագործումը մեծացնում է գաղտնիության խախտման և տվյալների չարաշահման ռիսկը։ - Մարդկային հմտությունների թուլացում
ԱԲ-ի չափից ավելի օգտագործումը կարող է հանգեցնել մարդկային հմտությունների, կրիտիկական մտածողության և ստեղծագործականության թուլացմանը։ - Էթիկական և կարգավորող ռիսկեր
ԱԲ-ի կիրառումը առաջացնում է բազմաթիվ էթիկական խնդիրներ՝ սկսած ալգորիթմների անթափանցիկությունից մինչև վնասակար բովանդակության ստեղծումը։
Ծրագրերի իրականացման «հայկական ոճը»
Հայաստանում խոշոր նախագծերի իրականացումը հաճախ բախվում է հատուկ մարտահրավերների՝ կապված պետական կառավարման ավանդույթների, մշակույթի և կառուցվածքային խնդիրների հետ։ Այս ոճը բնութագրվում է հետևյալ առանձնահատկություններով.
- Սահմանափակ կարողություններ և դիմադրություն փոփոխություններին
Քաղաքացիական ծառայողների մեծ մասը չունի բավարար հմտություններ՝ բարդ նորարարական ծրագրերն արդյունավետ իրականացնելու համար։ Բացի այդ, գոյություն ունի դիմադրություն փոփոխությունների նկատմամբ՝ պայմանավորված պահպանողական մշակույթով։ - Մոռացված ղեկավարություն և կառավարում
Շատ ծրագրերում բացակայում է հստակ ղեկավարություն և վերահսկողություն՝ պայմանավորված այն հանգամանքով, որ հաճախ չկա հստակ պատասխանատու մարմին կամ կառույց։ - Քաղաքականությունների անհամաձայնեցվածություն
Գոյություն ունի պետական և հատուկ ճյուղային ռազմավարությունների միջև համակարգված կապի պակաս, ինչը հանգեցնում է ծրագրերի անարդյունավետ իրականացմանը։ - Տվյալների վրա հիմնված վերլուծության պակաս
Նախարարություններում և պետական հաստատություններում տվյալների վերլուծության մակարդակը ցածր է, ինչը խոչընդոտում է վիճակագրորեն հիմնավորված որոշումների կայացմանը։ - Կրթության և մասնագիտական վերապատրաստման անբավարարություն
Ծրագրերը հաճախ անհամապատասխան են պետական ծառայողների կարիքներին, իսկ վերապատրաստումը՝ անբավարար։
ԱԲ-ն՝ ոչ միշտ դրական ազդեցություն
Արհեստական բանականությունը, ինչպես ցանկացած հզոր տեխնոլոգիա, ունի և՛ դրական, և՛ բացասական կողմեր.
- Աշխատատեղերի կորուստ և անհավասարություն
ԱԲ-ն կարող է հանգեցնել ավանդական աշխատատեղերի կորստի՝ մասնավորապես այն ոլորտներում, որտեղ գերակշռում են կրկնվող և ռուտինային գործընթացները։ - Ալգորիթմական կողմնակալություն
ԱԲ համակարգերը կարող են ժառանգել կամ ուժորացնել տվյալների մեջ եղած կողմնակալությունները՝ հանգեցնելով անարդար որոշումների։ - Գաղտնիության խախտում և անվտանգություն
ԱԲ-ն պահանջում է հսկայական քանակությամբ տվյալներ, ինչը մեծացնում է գաղտնիության խախտման և տվյալների չարաշահման ռիսկը։ - Մարդկային հմտությունների թուլացում
ԱԲ-ի չափից ավելի օգտագործումը կարող է հանգեցնել մարդկային հմտությունների, կրիտիկական մտածողության և ստեղծագործականության թուլացմանը։ - Էթիկական և կարգավորող ռիսկեր
ԱԲ-ի կիրառումը առաջացնում է բազմաթիվ էթիկական խնդիրներ՝ սկսած ալգորիթմների անթափանցիկությունից մինչև վնասակար բովանդակության ստեղծումը։
Համեմատություն՝ այլ երկրների հետ
Հայաստանի նախագիծը դեռևս անհամեմատ փոքր է ԱՄՆ-ի կամ Չինաստանի հետ համեմատած, սակայն կարելի է համեմատել այնպիսի երկրների հետ, ինչպիսիք են Իսրայելը, Լյուքսեմբուրգը կամ Ֆինլանդիան, որոնք ևս հիմնում են տարածաշրջանային ԱԲ կենտրոններ։
Օրինակ՝ Եվրոպայում վերջին տարիներին սկսվել է «AI Factories» նախագծերի հզոր ալիք, որտեղ յոթ երկիր կառուցում են ԱԲ-ի համար օպտիմիզացված սուպերհամակարգիչներ և հիմնում նորարարական հարթակներ։
Ինչ են ասում մասնակիցները
- Նիկոլ Փաշինյան, Հայաստանի վարչապետ.
«Firebird Cloud AI-ն Հայաստանի համար ամենամեծ ու ամենակարևոր տեխնոլոգիական ներդրումն է՝ “Հայաստանի Սթարգեյթը”: Այս նախագիծը կարևոր քայլ է մեր տեխնոլոգիական ոլորտն ու գլոբալ համագործակցությունները ամրապնդելու համար»։ - Ջենսեն Հուանգ, NVIDIA-ի հիմնադիր և գլխավոր տնօրեն.
«ԱԲ գործարանները 21-րդ դարի ենթակառուցվածք են։ Մեր համագործակցությունը Հայաստանի հետ կօգնի զարգացնելու արհեստական բանականության հիմնարար կարողությունները և ողջ տարածաշրջանում նոր հնարավորություններ կստեղծի»։ - Ռազմիկ Հովակիմյան, Firebird-ի համահիմնադիր և գլխավոր տնօրեն.
«Մենք կներդրումներ կկատարենք նորարարական մոդելների, ռոբոտաշինության և գիտության մեջ՝ համագործակցելով աշխարհի առաջատար համալսարանների հետ։ Սա նաև կնպաստի Հայաստանում նորարարության ոլորտում գործունեություն ծավալող սերնդի ձևավորմանը»։
***
Այսպիսով, Հայաստանը գտնվում է տեխնոլոգիական աճի կրիտիկական կետում։ 500 միլիոն դոլարի ԱԲ գործարանի նախագիծը կարող է դարձնել երկիրը տարածաշրջանային տեխնոլոգիական հանգույց, ինչպես դա արդեն տեղի է ունենում Եվրոպայի և Ասիայի մի շարք երկրներում։
Սակայն հաջողությունը կախված կլինի ոչ միայն տեխնոլոգիական ներդրումներից, այլև տեղական էկոհամակարգի զարգացման, կրթության, կառավարման և էթիկայի հարցերից։
Հայաստանը պետք է գործի որպես բաց և ճկուն համակարգ, որը կարողանա ճիշտ ժամանակին ճանաչել և վերացնել վերը նշված ռիսկերը՝ օգտագործելով ԱԲ-ի հնարավորությունները՝ հասարակության և տնտեսության օգտին։
*հոդվածը պատրաստելիս օգտագործվել է նաեւ ԱԲ
