2024 թվականի պետական բյուջեի կատարողականի քննարկման ժամանակ ֆինանսների նախարար Վահե Հովհաննիսյանը Ազգային ժողովում ներկայացրել է մի շարք առանցքային տվյալներ, որոնք հնարավորություն են տալիս տեսնելու Հայաստանի տնտեսական, սոցիալական և ֆինանսական վիճակի ամբողջական պատկերը։ Ստորև՝ բաժին առ բաժին պարզաբանում, թե ինչ է փոխվել 2024 թվականին և ինչ միտումներ են նկատվում։
Տնտեսական աճը՝ սպասվածից ցածր, բայց դեռ դրական
Հայաստանի տնտեսությունը 2024 թվականին աճել է 5.9 տոկոսով։ Սա համեմատաբար բարձր ցուցանիշ է, սակայն այն մեկ ամբողջական տոկոսային կետով զիջում է այն մակարդակին, որը դրվել էր պետական բյուջեում՝ 7 տոկոս։ Նախարար Վահե Հովհաննիսյանը տեղեկացրել է, որ դեռ 2024 թվականի սեպտեմբերին արդեն պարզ էր՝ տնտեսական աճը կհասնի մոտ 5.8 տոկոսի։ Տարվա առաջին ամիսներին գրանցվել էր բարձր տեմպերով աճ, սակայն տարվա ընթացքում այդ տեմպը նվազել է՝ մնալով համեմատաբար կայուն։ Աճը պայմանավորված է եղել ինչպես ներքին սպառման, այնպես էլ արտաքին պահանջարկի ընդլայնմամբ։
Արտահանման արագ աճ, սակայն ոչ բոլոր ոլորտներում
2024 թվականին Հայաստանի արտահանումն աճել է տպավորիչ տեմպերով։ Ընդհանուր արտահանումը աճել է 53 տոկոսով՝ հիմնականում թանկարժեք մետաղների և որոշ բարձրարժեք ապրանքների շնորհիվ։ Սակայն հայկական ծագում ունեցող ապրանքների արտահանումը՝ այսինքն այն ապրանքների, որոնք արտադրվում են հենց Հայաստանում, աճել է 18.6 տոկոսով։ Եթե բացառենք թանկարժեք մետաղների ներգրավվածությունը, ապա մաքուր աճը կազմում է մոտ 2.3 տոկոս։ Սա նշանակում է, որ արտահանման աճը պայմանավորված է որոշակի խտացված ապրանքային խմբերով, իսկ լայնածավալ հայկական արտադրությունը դեռևս համեմատաբար դանդաղ է զարգանում։
Պետական բյուջեի կատարողականը մոտ է կանխատեսվածին
Պետական բյուջեի եկամուտների և ծախսերի կատարողականը 2024 թվականին մոտեցել է ծրագրավորված մակարդակին։ Եկամուտները կատարվել են 95.8 տոկոսի չափով, իսկ ծախսերը՝ 93.9 տոկոսի չափով։ Չնայած որոշ շեղումների՝ նախարարությունը այս ցուցանիշները գնահատում է բավարար։ Ճշգրտված բյուջեի համաձայն, նախատեսված էր հավաքագրել ավելի քան 2.72 տրիլիոն դրամի եկամուտներ և իրականացնել մոտ 3.18 տրիլիոն դրամի ծախսեր։ Այսպիսով, բյուջեն ընդհանուր առմամբ իրականացվել է ըստ հիմնական ֆինանսական ուղղությունների։
Զբոսաշրջիկների թվի նվազում և դրամական փոխանցումների անկում
Նախարարությունը արձանագրել է նաև բացասական միտումներ, հատկապես՝ զբոսաշրջության և դրամական փոխանցումների ոլորտում։ 2024 թվականին Հայաստան այցելած զբոսաշրջիկների թիվը կազմել է 2 միլիոն 208 հազար մարդ, ինչը 4.7 տոկոսով պակաս է նախորդ տարվա ցուցանիշից։ Նվազման հիմնական պատճառն, ըստ նախարարի, Ռուսաստանի քաղաքացիների հոսքի կրճատումն է։ 2022-2023 թվականներին այդ հոսքը ժամանակավոր էր, և 2024-ին զբոսաշրջիկների քանակը վերադարձել է բնական մակարդակի։
Նույն միտումը նկատվել է նաև դրամական փոխանցումների ոլորտում։ Ոչ առևտրային դրամական փոխանցումների ներհոսքը նվազել է 34.8 տոկոսով, իսկ Ռուսաստանից կատարվող փոխանցումները՝ 52.8 տոկոսով։ Այս ցուցանիշները նույնպես բացատրվում են ռուսական գործոնի՝ մասնավորապես միգրացիոն և աշխատուժի տեղաշարժի փոփոխություններով։
Պետական պարտքը կառավարելի սահմաններում է
Տարվա վերջում Հայաստանի պետական պարտքը կազմել է մոտ 5.093 տրիլիոն դրամ, ինչը դոլարով հաշվարկված կազմում է շուրջ 12.8 միլիարդ։ Սա համարժեք է համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) 48.3 տոկոսին։ Չնայած աճին՝ այս մակարդակը համարվում է կառավարելի և չի դուրս գալիս միջազգային ընդունելի սահմաններից։
Մարդկանց բարեկեցությունը բարձրացել է, բայց ոչ հավասարաչափ
Նախարար Վահե Հովհաննիսյանը ընդգծել է, որ 1 անձի հաշվով համախառն ներքին արդյունքը 2018-ի համեմատ գրեթե կրկնապատկվել է։ Եթե 2018-ին այդ ցուցանիշը կազմել է 4200 դոլար, ապա 2024-ին՝ 8500 դոլար։ Սա նշանակում է, որ միջին քաղաքացին դոլարով հաշվարկված ստացել է գրեթե երկու անգամ ավելի եկամուտ։ Սակայն այս թվերը պետք է դիտարկել նաև դրամի արժևորման համատեքստում․ վերջին տարիներին դրամը դոլարի նկատմամբ արժևորվել է շուրջ 20 տոկոսով։ Այս արժևորման հետևանքով՝ դրամային արտահայտությամբ քաղաքացիների իրական եկամուտներն ավելացել են շուրջ 30 տոկոսով։
Սա, ըստ նախարարի, նշան է, որ մարդիկ իրականում սկսել են ավելի լավ ապրել՝ թե՛ դրսից ստացած եկամուտների, թե՛ տեղական տնտեսության աճի շնորհիվ։
Եկամուտների բաշխման արդարությունը՝ քննարկման առարկա
Հասարակական քննարկումների շրջանակում հաճախ հնչում են տեսակետներ, թե երկրում կուտակված հարստությունը բաշխվում է ոչ համաչափ՝ օգտելով միայն որոշ խմբերին։ Նախարարը արձագանքեց այդ մտահոգություններին՝ ներկայացնելով մի քանի սոցիալական ցուցանիշներ։ Ըստ նրա, 2018-ից հետո աղքատության մակարդակը, ինչպես նաև աղքատության խորությունն ու սրությունը զգալիորեն բարելավվել են։ Բացի այդ, Ջինիի ինդեքսի բարելավումը վկայում է եկամուտների ավելի հավասար բաշխման մասին։ Ըստ նախարարի՝ հարստությունը հիմնականում հասել է հասարակության լայն շերտերին։
